Nieuwsbrief 605: Kristallen

Vriendschappelijke en intieme opdrachten bepalen deze nieuwsbrief: Couperus aan zijn jeugdvriend, Ter Braak aan zijn geliefde, Heijermans aan zijn accountant, Den Brabander aan zijn kroegbaas.

Den Haag – Rotterdam – Utrecht

Maar de eerste drie nummers zijn gereserveerd voor Kristal, het letterkundige jaarboek voor 1935 met nieuw proza en verse poëzie van (onder vele anderen) J.C. Bloem, F. Bordewijk, Menno ter Braak, Jan Campert,  H. Marsman, Nescio, M. Nijhoff, E. du Perron, A. Roland Holst en S. Vestdijk.

Aan Kristal werden een heuse presentatie en een tentoonstelling van foto’s en handschriften gekoppeld. De Haagse boekhandel Dijkhoffz had in oktober 1935 de primeur, gevolgd door boekhandel Bolle in Rotterdam en, begin november, Broese in Utrecht. Bij deze drie gelegenheden lazen verschillende Kristal-auteurs voor. Na de voordrachten was er gelegenheid om het boek te kopen en de aanwezige schrijvers en dichters om een handtekening te vragen. De eerste publieke signeersessie in Nederland?

Een Utrechtse verslaggever schreef: ‘Er waren bezoekers, die nonchalant als curiositeit de handteekeningen verzamelden er waren ook jongedames die rondgingen met smachtende blikken’.

Elk van de hiernavolgende exemplaren van Kristal is meervoudig gesigneerd. Omdat elk boek in een andere stad aan de aanwezige schrijvers is voorgelegd, vindt u onze literaire sterren in wisselende constellaties.

We hebben overigens ook een brief van Maurits Dekker over zijn bijdrage aan Kristal en de originele houtskooltekening van D.A.M. Binnendijk die Charles Roelofsz speciaal voor Kristal maakte.

Haags exemplaar

1. KRISTAL. Letterkundige productie 1935. Amsterdam/ Antwerpen, De Spieghel/ Het Kompas, [1935]. Linnen. 224 p. Geïllustreerd met portretten. 1e druk. Band wat verweerd. Met twee handtekeningen van vorige eigenaars en een exlibris van C.L.C. Molhuysen [door Henri Basart].
VERKOCHT
* Gesigneerd op het schutblad door zeven auteurs: J.C. Bloem, Emmy van Lokhorst, Leo van Breen, A.J.D. van Oosten, Marianne Philips, J.C. Noordstar en Jo Otten.

Rotterdams exemplaar

2. KRISTAL. Letterkundige productie 1935. Amsterdam/ Antwerpen, De Spieghel/ Het Kompas, [1935]. Linnen. 224 p. Geïllustreerd met portretten. 1e druk. Rug verschoten.
€ 100
* Gesigneerd op het schutblad door elf auteurs: J.C. Bloem, Emmy van Lokhorst, Nico Donkersloot (= Anthonie Donker), Wanda Koopman (= Sonja Prins), A.J.D. van Oosten, Jan Campert, Clara Eggink, Rein Blijstra (?), W.A. Wagener, Victor van Vriesland en Jo Otten.

Utrechts exemplaar

3. KRISTAL. Letterkundige productie 1935. Amsterdam/ Antwerpen, De Spieghel/ Het Kompas, [1935]. Linnen. 224 p. Geïllustreerd met portretten. 1e druk. Rug iets verschoten. Aankoopdatum en prijs op schutblad (‘2 November 1935/ f 3.90’).
VERKOCHT
* Gesigneerd op de Franse titel door negen auteurs: Emmy van Lokhorst, Henriëtte van Eyk, F. Bordewijk, Marianne Philips, E. Raedt de Canter, M. Nijhoff, A. Roland Holst, Jan Engelman en Mien Proost.
Inliggend: knipsel van het verslag van de signeersessie bij Broese te Utrecht.

4. BIJSTERBOSCH, Willem In opdracht. Een vertelling. Amsterdam, Bert Bakker, 1993. Garenloos. 128 p. 1e druk. P. 25-28 vochtig geweest.
€ 20
* Exemplaar met handgeschreven, gesigneerde opdracht van de auteur op de titelpagina: ‘Met hartelijke groet/ voor Shanki/ ter herinnering aan een/ gedenkwaardige/ ontmoeting in de stad/ 30 IX 1996/ Den Haaag [sic]/ Willem Bijsterbosch’.

5. BINNENDIJK, D.A.M. Oog in oog. Kwatrijnen. (Amsterdam, Meulenhoff), [1946]. Ingenaaid met omslag. 48 p. Gezet uit de Romanée door H. van Krimpen. 1e druk.
€ 32
* Eén van de 100 gesigneerde exemplaren op wit Imperiaal Vergé van Van Gelder. Bovendien met handgeschreven, gesigneerde opdracht van de auteur aan zijn echtgenote op Franse titel: ‘Voor Toet/ van Dick/ April 1946’.

6. BRAAK, Menno ter De nieuwe elite. Den Haag, Leopold, 1939. Ingenaaid. 36 p. 1e druk. Enkele potloodstreepjes in de marge.
€ 250
* Exemplaar met handgeschreven, gesigneerde opdracht van de auteur op de titelpagina: ‘voor Jo/ bij wijze van/ nadere explicatie/ hartelijk/ Menno’.
Jo Planten-Koch (1891-1986), een oudere zus van de kunstenaar Pyke Koch, was een zeer intieme vriendin van Menno ter Braak. Ze hadden een ingewikkelde verhouding met elkaar, volgens Ter Braak-biograaf Léon Hanssen was ze zelfs ‘de vrouw van zijn leven’ en ‘moeder-geliefde’.

7. (BRABANDER (vertaling), Gerard den). HEINE, Heinrich Poëzie vertaald door Gerard den Brabander. Amsterdam, Salm & Co., 1945. Halflinnen. 88 p. 1e druk. Voorplat aan rand iets gesleten.
€ 45
* Exemplaar met handgeschreven, gesigneerde opdracht van de auteur op het schutblad: ‘voor mijn/ vrienden/ Cor & John. Eylders,/ van genever-kameraad/ Gerard den Brabander./ A’dam, 24 April ’46’.
Café Eylders, van het gelijknamige echtpaar, was Den Brabanders stamkroeg en tweede huiskamer.

8. BRAUN, Carlo ‘Ben jij het?’ vroeg ze. ‘Ja, zei ik!’ Gedichten. Amsterdam, Hagelwit, 1978. Ingenaaid. 56 p. 1e druk. Vouwtje in achterzijde omslag.
€ 12
* Exemplaar met handgeschreven, gesigneerd citaat van de auteur op de titelpagina: ‘Sometimes a life story/ can be told in five minutes./ Yet there are moments/ that can not be told in a Lifetime/ Carlo Braun’.
De omslagfoto van deze bundel is al even hilarisch als de titel.

9. BROUWERS, Jeroen De laatste deur. Essays over zelfmoord in de Nederlandstalige letteren. (Amsterdam, De Arbeiderspers, 1983). Linnen met stofomslag. 536 p. 1e druk. Mooi exemplaar.
€ 45
* Exemplaar met handgeschreven, gesigneerde opdracht van de auteur op de titelpagina: ‘voor Roel Lubbers/ Jeroenbrouwers/ Zutphen, 16.XII.1983’.

10. CLAUS, Hugo Acht toneelstukken. Amsterdam/ Antwerpen, De Bezige Bij/ Contact, 1966. Ingenaaid. 412 p. 1e druk.
€ 75
* Exemplaar met handgeschreven opdracht van de auteur op de titelpagina: ‘met genoegen/ voor Hans Roest/ deze naailappendoos/ waarin het verloren gegane/ suiker teruggevonden/ wordt. Hugo Claus’. BHC 54.1.

11. (COUPERUS, Louis). NETSCHER, Frans In en om de Tweede Kamer. Parlementaire portretten en schetsen. Amsterdam, S. Warendorf Jr., 1889. Ingenaaid. VIII, 216 p. Niet afgesneden. 1e druk. Rug verstevigd met lijm. Omslag iets vlekkig. Eerste pagina’s wat roestvlekkig.
€ 1200
* Ex bibliotheca Louis Couperus, met een handgeschreven opdracht van de auteur op het voorste schutblad: ‘Aan mijn vriend/ Louis Couperus/ van/ Frans Netscher/ 18 Sept. ’89’.
In een brief dankte Couperus Netscher voor de schenking: ‘Hartelijk dank voor de toezending van de Portretten; mijn compliment, dat je zulk eens stof zoo artistiek, al is het dan ook, zoo brutaal hebt weten te behandelen. Ik vind de schetsen zeer interessant, en zelfs sommige: kostelijk amusant op den koop toe! Je durft toch maar alles!!’ Couperus had Netscher leren kennen op de HBS Bleijenburg in Den Haag. Er ontstond een hechte vriendschap tussen de jongemannen.
In september 1890 zou Couperus Noodlot in druk opdragen aan Frans Netscher.
Boeken uit het bezit van Couperus komen zelden in de handel. In de legendarische Couperus-verzameling van Eekhof, aangekocht door de KB en het LM, bevinden zich (slechts) twee exemplaren ex bibliotheca Couperus.

12. EYCK, P.N. van Getijden. Bussum, C.A.J. van Dishoeck, 1910. Verguld soepel linnen. 144 p. 1e druk. Bandje deels verschoten, hoekje linnen los.
€ 25
* Exemplaar met handgeschreven, gesigneerde opdracht van de auteur op het schutblad: ‘Annie Tiemersma,/ ter herinnering aan/ P.N. van Eyck/ 12 Aug 1911’.

13. GANS, Jacques Het veege lijf. Amsterdam, Van Oorschot, 1951. Linnen. 312 p. 1e druk. Rug en deel band verbruind.
€ 25
* Exemplaar met handgeschreven, gesigneerde opdracht van de auteur: ‘Voor A.B. Blommers/ opdat wij menigmaal/ de blommen buiten zetten/ Jacques Gans./ Juni ’51’.

14. GRASHOFF, Pieter Wij worden belazerd! Verhalen. Amsterdam, Omega Boek, (1983). Linnen. 170 p. 1e druk.
€ 25
* Eén van de 20 gesigneerde luxe-exemplaren, gebonden in ballonlinnen. Bovendien op de blanco pagina na het colofon een gesigneerde opdracht aan een antiquaar: ‘Voor Willem Huijer,/ die me altijd zo veel genoegen/ doet met zijn mooie maandelijkse/ catalogus en waaruit ik zo veel/ wil bestellen, maar… helaas…/ helaas…/ Toch zakken hier op drie woonlagen/ de vloeren in van de vrachten boeken!/ Spijkenisse, 22-7-1988/ Pieter Grashoff’.

15. HEIJERMANS, Herman Joep’s wonderlijke avonturen. Amsterdam, Querido, 1924. Gedecoreerd linnen (ontwerp J.B. Heukelom). 236 p. 2e druk. Hoekjes iets gestoten.
€ 75
* Exemplaar met handgeschreven, gesigneerde opdracht van de auteur op de Franse titelpagina: ‘Voor den/ Heer P. Klijnveld/ met hartelijksten dank/ van zijn toegenegen/ Heijermans/ 25/7/24′.
P. Klijnveld, die aan het roer stond van het gelijknamige accountantskantoor in Amsterdam, bracht in 1924 de financiën van Heijermans op orde, toen deze in april van dit jaar ziek werd. Na Heijermans’ dood (22 november 1924) boog Klijnveld zich over de exploitatie van auteursrechten.

16. HOOGTE, Albert van der Ballade van de oude stad. Amsterdam/ Antwerpen, Contact, (1960). Linnen met stofomslag (ontwerp Wim Wandel). 168 p. 1e druk. Scheurtje in omslag.
€ 20
* Exemplaar met handgeschreven, gesigneerde opdracht op het schutblad: ‘Voor Piet van Loon,/ Met de beste wensen/ voor zijn – nog ver/ in de toekomst/ liggende – oude/ dag./ Albert Van der Hoogte/ 21 april 1960’.
Derde roman van deze schrijver, die – als ambtenaar Kunstzaken bij de Gemeente Den Haag – betrokken was bij de oprichting van het Nederlands Dans Theater en het Letterkundig Museum.
Bijgevoegd: twee originele zwart-witfoto’s van de auteur [door Hans Roest].

17. HOORNIK, Ed. Na jaren. (Met 4 tekeningen [van Dick Elffers, die ook de typografie verzorgde]). Den Haag, Daamen, 1955. Ingenaaid met flappen. 32 p. 1e druk. Inliggend knipsel heeft achterin wat vergeling veroorzaakt.
€ 15
* Exemplaar met handgeschreven, gesigneerde opdracht van de auteur op de Franse titel: ‘Voor Mimi & Nico [Wijnen]…/ die het veel beter weten./ Ed Hoornik’.

18. KOUWENAAR, Gerrit Zonder namen. Amsterdam, Querido, 1962. Ingenaaid (omslagfoto Ed van der Elsken). 92 p. 1e druk.
€ 35
* Exemplaar met handgeschreven, gesigneerde opdracht op de Franse titel: ‘voor Henk [Hofland]/ taalgebruik, hoe/ dan ook/ hartelijk van/ Gerrit/ A’dam 11-11-62’.

19. MARSMAN, H. Critisch proza. Amsterdam/ Bilthoven, Querido/ De Gemeenschap, 1938. Linnen. 288 p. 1e druk. Rug verschoten.
€ 160
* Exemplaar met handgeschreven, gesigneerde opdracht van de auteur op de Franse titel: ‘voor Arthur en Nike/ van Rantwijk/ Henny Marsman/ den Haag. 31.III-’38’.
Arthur van Rantwijk was secretaris van Greshoff en zou later als redacteur van Criterium de voorpublicatie van Hermans’ Tranen bepleiten.

20. MOONEN, A. Stadsgerechten. Amsterdam, De Bezige Bij, 1978. Garenloos (omslagontwerp Leendert Stofbergen). 240 p. 1e druk. Ietwat smoezelig.
€ 28
* Exemplaar met handgeschreven, gesigneerde opdracht van de auteur op de titelpagina: ‘Voor Sophie v. Klaveren/ Eet Leev smakelijk!/ 8 aug. ’78 (sign.)’. De vorige eigenaar schreef onder de opdracht in potlood Moonens Haagse adres.

21. (NOOTEBOOM, Cees). DUIJKER, Hubrecht De Goede Wijnen van Bordeaux. Met de grote wijnen van Sauternes. Utrecht/ Antwerpen, Het Spectrum, (1980). 30,0 x 23,5 cm. Linnen met stofomslag (foto Boudewijn Neuteboom). 200 p. 1e druk. Omslag iets gekreukt.
€ 95
* Exemplaar met uitgebreide, handgeschreven, gesigneerde opdracht van Cees Nooteboom en Simone Sassen op de Franse titel: ‘voor Lien,/ op haar 33ste jaar,/ [bloemetje] de leeftijd/ waarop normale mensen/ aan het kruis sterven,/ van de kinderen/ van de wijnrank,/ Cees en Simone/ Amsterdam 29.12.81’.

22. PETERS, André Villa de vijf populieren. (Een maandkroniek). Den Haag, Van Stockum, 1935. Gedecoreerd karton. 180 p. 1e druk. Rug verschoten.
€ 15
* Exemplaar met handgeschreven, gesigneerde opdracht op de Franse titel: ‘C.L. Betty Koolemans Beynen/ Met veel sympathie/ en beste wenschen/ van/ André’.

23. REVE, Gerard Brieven aan Bernard S. 1965-1975. Utrecht, Veen, 1981. Linnen met stofomslag. 136 p. 1e druk.
€ 50
* Exemplaar met handgeschreven, gesigneerde opdracht van de auteur op de titelpagina: ‘Voor Jan en Els,/ met lieve wensen van/ Gerard Reve./ ‘La Grâce’, 6.3.1982.’

24. ROELANTS, Maurice Komen en gaan. Rotterdam, Nijgh & Van Ditmar, 1931. Ingenaaid. Onafgesneden. 132 p. 2e druk.
€ 30
* Exemplaar met handgeschreven, gesigneerde opdracht van de auteur op de Franse titel: ‘[KOMEN EN GAAN],/ onder gedachtenis./ voor Enny [Binnendijk] -/ Maurice.’

25. ROLAND HOLST, A. Deirdre en de Zonen van Usnach. Arnhem, Hijman, Stenfert Kroese & Van der Zande, (1958). Linnen. 92 p. 8e druk. Band ietsje vuil. Minimale plakresten op schutbladen.
€ 38
* Exemplaar met handgeschreven, gesigneerde opdracht van de auteur op de eerste blanco pagina: ‘voor/ Willem Fischer,/ secretaris, penningmeester/ – maar bovenal meester/ in actieve bereidwilligheid/ van zijn dankbaren/ Jany Roland Holst/ Bergen N.H. -/ 30.V.’59’.

26. SCHENDEL, Arthur van Pandorra. [Ede, eigen beheer, 1919]. Ingenaaid (blind gedecoreerd omslag). (2), 86 p. Niet afgesneden. [Gedrukt op Hollands van Van Gelder in een oplage van 20 exemplaren]. 1e druk. Omslag wat beschadigd en losjes om de katernen.
€ 300
* Exemplaar met handgeschreven, gesigneerde opdracht van de auteur op de titelpagina: ‘Miek [Janssen?]/ van/ Arthur’.
Van Schendel zou in 1919 met Jan Toorop en Miek Janssen een reis naar Lourdes maken.
Privé-uitgave van Van Schendel in slechts 20 exemplaren, waarbij gebruik werd gemaakt van het zetsel van de publicatie van Pandorra in De Gids, jrg. 83, afl. 1 (1 jan. 1919). De meeste (door ons getraceerde) exemplaren van deze zeldzame uitgave hebben een opdrachtje van de auteur: het boek was niet voor de handel bestemd, maar om uit te delen aan familie en vrienden.

27. SCHIPPERS, K. Eb. Verhalen en beschouwingen. Amsterdam, Querido, 1992. Garenloos. 144 p. Geïllustreerd. 1e druk. Leesvouw.
€ 15
* Exemplaar met handgeschreven, gesigneerde opdracht van de auteur op de Franse titel: ‘Voor Anna en Hans,/ in vriendschap/. K. Schippers/ &/ Gerard Stigter/ Rotterdam,/ 4.4.92’.

28. SNIJDERS, A.L. De incunabel. Arnhem, Gelderse Stichting voor Kunst en Cultuur, 1994. Ingenaaid. 68 p. 1e druk. Scheefgelezen.
€ 65
* Exemplaar met uitgebreide, handgeschreven en gesigneerde opdracht van de auteur op de Franse titel: ‘Voor ALF/ (de tegenvoeter/ van Marius 7)/ die niet kan/ autorijden,/ maar wel kan/ verzamelen./ Buddenbrooks/ jan 09/ (sign.)’.
Alf Berendse (1960-2014) was een zachtaardige man en monomane verzamelaar van álles van Wilfred Smit, A.L. Snijders en Menno Wigman. Gelderse Cahiers 11.

29. WICHMAN, Erich Van de Utrechtsche Renaissance. Een nieuw palimpsest, studie over het vraagstuk van de tang en het varken, of het visioen in Abdera. [Utrecht, eigen beheer, 1915]. Geniet (met tekening op achterzijde omslag). 18 p. 1e druk. Omslag enkele roestvlekjes en aan de bovenrand iets gekruld.
€ 175
* Exemplaar met handgeschreven, gesigneerde opdracht op het omslag: ‘Voor Dora Driesse/ v.d.s.’.
Zeldzame overdruk van de Utrechtse kunstenaar en (anti-)politicus over de architectuur van zijn stad. De stijl van dit schotschrift evolueert van beeldend naar geëxalteerd. Als alle eigenbeheeruitgaven van Wichman: vrijwel onvindbaar.

30. WINKLER, C. Tussen twee oorlogen. Gedichten. Amsterdam, De Arbeiderspers, 1960. Ingenaaid met omslag. 48 p. 1e druk.
€ 25
* Exemplaar met handgeschreven, gesigneerde opdracht van de auteur op de Franse titel: ’25/1 ’60/ Beste Mimi en Henk [Hofland],/ “Wee de krankzinnige dichter/ heeft zich aan de goden vergrepen”/ Kees’. Debuut. Boekvink.
Bijgevoegd: gedrukte zaalkaart ten behoeve van een bezoek aan de psychiatrische kliniek in Amsterdam bij ‘patient C. Winkler’ op ’25-7-1959′.