Nieuwsbrief 181: Seks!… in de negentiende eeuw

Geïnspireerd door het pas verschenen, buitengewoon interessante boek van Nop Maas: Seks!… in de negentiende eeuw (uitgeverij Vantilt, 2006) deed Paul een greep uit zijn kast met amusante zeldzaamheden: een pamflet tegen misdadig Rooms Nederland, een voor kinderen ongeschikt spel van Lanseloet met Sanderijn, een pikante roman van Bram van Dort.

1. ANONIEM Een kwartier zonder man. Kluchtige scène met zang voor twee dames. Amsterdam: F.W. Vislaake, (circa 1895). 8 pp. Ongeopend. Nogal sleets (vaak opgevoerd?).
€ 10
* Goedkoop geproduceerd humoristisch toneeltje.

2. ANONIEM De Non van Krakau. Klooster-drama in vijf bedrijven. Vrij bewerkt naar het Fransch. Rotterdam: zonder uitgever, 1870. Eerste druk. Provisorisch blind omslag van 19e-eeuws pakpapier. 96 p. Met een voorwoord van A.d.B. Niet afgesneden. Wat roest en kleine scheurtjes.
€ 30
* Over de hemelschreiende lotgevallen van de non Barbara Ubryk, die twintig jaar gevangen werd gehouden in een Karmelietenklooster te Krakau. Blijkens het voorwoord was de opvoering in de schouwburg van Bouwmeester verstoord door de ‘ultramontaanse partij’, een overwinning ‘op het liberaal gespuis’ volgens de Gelderlander… Niet in NCC, al worden daar wel brochures over dezelfde non gemeld.

3. BATENBURG, Dr. H.L. Huwelijks-Geheimen voor Verloofden en Jonggehuwden. Met 20 anatomische afbeeldingen en extra bijlage. Amsterdam: C. Daniëls (circa 1910). 11e-14e duizend. Orig. omslag met fraaie afbeelding. 96, 16; 8 pp. Iets verbruind.
€ 20
* De bijlage bevat een Belangrijke Mededeeling voor Jeugdige Moeders: een zwangerschapskalender.

4. BERGH, W. van den De strijd tegen de prostitutie in Nederland. Geschiedkundig overzicht, gevolgd door een overzicht der “verordeningen en voorschriften betreffende de publieke vrouwen en huizen van ontucht” in Nederland bestaande, en daaromtrent uitgebracht Advies van een medicus, Verslag eener commissie van enquête en Resolutiën van het congres te Genève. Den Haag: W.A. Beschoor (Fa. S. van Velzen jr.), 1878. Eerste druk. Orig. omslag (wat vlekkig en licht versleten). (8), 220 pp. Niet afgesneden. Met erratavelletje. Wat roestig.
€ 45
* Zeer informatief, uitvoerig en exact.

5. B…..DIJK, Mr. W. Galante dichtluimen. Mulder II: Amsterdam, 1859. Tweede druk. 14 x 10 cm. 62 p. Katern zonder omslag. Mogelijk ontbreekt de Franse titel.
€ 45
* Voor het eerst gepubliceerd in 1780. Beroemde dichtbundel, die door sommigen aan de in Rusland geboren Nederlander Hendrik Riemsnijder (1743-1825) wordt toegeschreven. De bewonderde Willem Bilderdijk zou deze lichtzinnige, soms wulpse versjes volgens vele braven nooit hebben kunnen schrijven. ‘Mulder II’ is de schuilnaam van A.H. van Gorcum (1822-1865), uitgever en redacteur van het satirische tijdschrift Asmodée. Bevat 4 pagina’s ‘Opdragt aan mijne Agnes’, 2 p. ‘Voorberigt van den Schrijver’, en 2 p. ‘Voorberigt van den uitgever bij den nieuwen druk’. 49 gedichten, voorafgegaan door een ‘Impromptu’ door Agnes. Zie ook nr. 22 van deze nieuwsbrief.

6. [BLOK, Gerzon, & David OROBIO DE CASTRO als] UILTJE Babbelguigjes. Psycho-, physio-, patho-, socio- en ón-logische beschouwingen. Hilversum: Joh. G. Stemler Czn. (volgens het omslag Culemborg: Blom & Olivierse), 1904. Eerste druk. Fraai aan beide zijden geïllustreerd omslag (deels wat verbruind). Rug gerepareerd met plakband. Wat scheurtjes.
€ 20
* Humoristische krantenstukken o.a. over de Nieuwe Drankwet, de Vrouwen-kwestie, de Berner Conventie, de Tooneelschool en een Toekomst-beeld.

7. [BLOK, Gerzon, & David OROBIO DE CASTRO als] UILTJE Voor & achter het voetlicht (herdrukken). No. 3. Amsterdam: N.J. Boon, 1904. Eerste druk. Orig. omslag. 48 pp. Geïllustreerd. Met reclames.
€ 15
* Humoristische krantenstukken over o.a. Heijermans, Edouard Jacobs, Spitzners Ontleedkundig Museum, Uiltjes Begrafenis.

8. BROEKHUIZEN, D.J. Misdadig Rooms Nederland in woord en beeld en sijfer of na 25 jaar kinderwetgeving. Den Haag: Eigen beheer, 1930. Eerste druk. Orig. geïllustreerd omslag. 16,5 x 10,5 cm. 164 p. 2 eigendomsstempels.
€ 25
* Curieus pamflet tegen de rooms-katholieke opvoeding, in feite een opsomming van excessen en misbruik (van diefstal tot homoseksuele handelingen) door de broeders en zusters, paters en nonnen die over de katholieke scholen heersten.

9. COFFIGNON, A. Het zedenbederf te Parijs. Amsterdam: A. van Klaveren, [1889]. XVI, 278 pp. Halflinnen (wat versleten).
€ 60
* Nederlandse vertaling van een grondige Franse studie naar de zedeloosheid van Parijs: prostitutie, demi-monde, homoseksualiteit en saphisme, (liefdesdrama van) pederasten en chantage.

10. DORT, Bram van Komedianten. Amsterdam: W.B. Moransard, 1903. Eerste druk. Orig. omslag (gerepareerd). 246 pp. Niet afgesneden. Wat roest.
€ 40
* De toneelspeler Mari Ternooy Apèl (1867-1912) schreef onder de pseudoniemen Bram van Dam en Bram van Dort voor zijn tijd zeer pikante romans, die tegenwoordig haast onvindbaar zijn geworden.

11. DUPOUY, Dr. Edm. De prostitutie bij de volken der oudheid. Sociaal-hygiënische studie. Met Afbeeldingen. Amsterdam: A. van Klaveren, [1890]. Vijfde druk. 272 pp. Omslag ligt los en is flink beschadigd. Boekblok los. Wat roest. Geen tekstverlies.
€ 20
* Nederlandse vertaling van Dupouys smakelijk geschreven boek over prostitutie, uitgegeven omstreeks 1890. Met 25 pagina’s reclame van de fascinerende sensatie-uitgever Van Klaveren, met zeer begeerlijke titels als “Clarisse of het leven eener Blanke Slavin in de negentiende eeuw”, “Het behoud van ons Huwelijksmateriaal” (door J. Schoondermark), “Het Haar en de Baard, handleiding tot het verkrijgen en tot in hoogen ouderdom behouden van een Schoonen Haartooi, een boek voor Beide Seksen”, “Lieven en lijden, Realistische Schetsen uit het Amsterdamsche Volksleven”, “Wraak en Berouw”, “De Ziekten en Kwalen van een Drinker”, “Album voor Nederlandsche Jonge Dames” (Cath. Alberdingk Thijm) en “Leerboek voor het bereiden van WORST en andere verduurzaamde vleeswaren”.

12. FOURNIER, Prof. Alfred Wat volwassen jongens wel eens mogen weten. Naar het Fransch met toestemming van den schrijver bewerkt door Dr. Stephan. Amsterdam: Scheltema & Holkema’s Boekhandel, [1903]. Tweede druk. Orig. omslag met intacte buikband! 56 pp. Niet afgesneden. Wat vouwtjes en roestvlekjes.
€ 22
* Over geslachtsziekten en andere seksuele gevaren. Op de buikband een citaat uit een recensie, gedateerd 27-9-1903.

14. HALEBY, Omer El Ktab. De geheime wetten van de liefde naar le khôdja Omer Haleby, Abou Othman. Muselmaansche theologie. Amsterdam: C.J. Koster Azn., {circa 1930). Zevende druk. Orig. omslag. 240 pp. Geringe slijtagesporen.
€ 18
* Seksuele zeden bij de islam. De nieuwprijs van dit boek bedroeg maar liefst zeven gulden vijftig, omgerekend ruim 100 euro! Dit soort berekeningen kunt u uitvoeren op de website van het IISG: http://www.iisg.nl/hpw/calculate.html .

15. HAYÈS, Dr. Het geslachtsleven van den mensch (Paring, Bevruchting, Zwangerschap, Verlossing, Zoogen). Amsterdam: Gebr. Graauw, (circa 1905). Vierde druk (op het omslag staat Derde druk). 16 x 12 cm. Orig. omslag. 112 pp. Geringe ouderdomssporen.
€ 22
* Niet alleen een overzicht van de seksuele aspecten van lichaam en geest, maar ook aangevuld met allerlei interessante voorbeelden en waarnemingen, in een merkwaardig soort (uit het Frans vertaald) Nederlands.
Met op het omslag een overzicht over de eerste en tweede serie van de Gezondheids-Bibliotheek van het Geslachtsleven.

16. HENEL, Hans Otto Eros in prikkeldraad. Zeventien liefdes- en levensloopen. Rotterdam: N.H. Luigies & Zonen, [1927]. Eerste Nederlandse uitgave. Verguld linnen (wat vlekkig). 176 pp.
€ 18
* Voornamelijk geschiedenissen uit de Eerste Wereldoorlog.

17. MAIZEROY, René Het biljet van inkwartiering. Amsterdam: W.B. Moransard, . 64 pp. Gedrukt op blauwgrijs papier. Niet afgesneden. Met toneel-achtige fotografie op de voorzijde. 2 pp. uitgeversreclame: Bram van Dam, Bram van Dort, Albert Seidel, Jhr. F.A. Hartsen, Hansie, Fiore della Neve, Louise Stratenus e.a. Scheefgelezen. Inscriptie op schutblad.
€ 20

18. MUNSTER, J.N. van Met zegen bekroond. Grepen uit de geschiedenis van veertig jaren der Nederlandsche Middernacht-Zending-Vereeniging. Amsterdam, Bureau Ned. Middernachtzending-vereeniging, [1929]. Eerste druk. Orig. verguld linnen. 112 pp. Met portretten. Exlibris en eigenaarsstempel (Boekerij A.P.M. de Kluijs) op schutbladen, en naam op titel. Wat vlekjes, maar een goed exemplaar.
€ 22
* Onder meer over de bekende middernachtzendeling “Pa” Van der Steur.

19. OOSTERHOUT, R.A. (?) Ervaringen en Onthullingen van een middernachtzendeling te Amsterdam. Amsterdam: A. van Klaveren, [1890]. Eerste druk. VIII, 296 pp. Halflinnen, beplakt met orig. omslag (met op de achterzijde een lijstje van 13 uitgaven van Van Klaveren). Behoorlijk exemplaar.
€ 80
* Zeer informatief! Maas wijdt ruim zeven pagina’s aan dit werk.

21. RIBBING, Prof. Dr. Seved Met wie mag men trouwen? Leiden: A.H. Adriani, 1894. Tweede druk. Orig. omslag. (2), 48, 16, (2) pp. Niet afgesneden. Met uitgeversreclames.
€ 15
* Waarschuwingen tegen eigenschappen die beoogde huwelijkspartners niet zouden moeten hebben, zoals tbc, drankzucht, nauwe familiebanden of geslachtsziekte. Ook met reclame voor Ribbings boek Sexueele hygiëne, met maar liefst 12 pagina’s recensies uit verschillende bladen.

22. RIEMSNIJDER, Hendrik, & Willem BILDERDIJK Galante dichtluimen. Nieuwe uitgave. Met eene inleiding van Dr. J. van Vloten. Rotterdam, Artistiek-Bureau z.j. 18 x 13 cm. XVI, 80 p. Oorspronkelijk omslag, onelegant gerepareerd met verschillende soorten plakband. Roestvlekkig.
€ 45
* Met ‘Voorrede’ van Van Brussel, 2 p., ‘Inleiding’ van Van Vloten, 10 p., ‘Opdracht aan mijne Agnes’, 4 p., ‘Voorberigt’, 2 p., ‘Impromptu’ door Agnes, en 51 gedichten. Zie over uitgeverij Artistiek Bureau onder meer pag. 100-117 in Seks!… in de negentiende eeuw.
Helaas lijkt het Noodlot te hebben beslist dat alle, zeer zeldzame uitgaven van het Artistiek Bureau er beduimeld uit moeten zien. Zo ook deze Galante Dichtluimen.

23. SAVORNIN LOHMAN, Anna de Geloof. Amsterdam: P.N. van Kampen & Zoon, [1899]. Eerste druk. Halfperkament met linnen platten. Rug verbruind. Naam op schutblad.
€ 9
* Haagse roman over schijnheiligheid.

25. (SCHORER, Jhr. Dr. J.A.) Wat iedereen behoort te weten omtrent Uranisme (Homosexualiteit: Liefde voor personen van het eigen geslacht). Hoe Uraniërs beoordeeld moeten worden. Eene brochure die opheldering geeft bevattende tevens eene oproeping, onderteekend door tal van welbekende personen. Uitgegeven door de Nederlandsche Afdeeling van het “Wissenschaftlich-Humanitäre-Komitee”. Den Haag: Boekhandel vh. Gebr. Belinfante, 1912. Vijfde duizendtal. 48 pp. Orig. omslag (licht gesleten en gevlekt). Naamstempeltje op omslag en pag. 1.
€ 65

26. [SIEDENBURG, Johan, als] Hendrikus DUVEL Miserabel spel van Lanseloet met Sanderijn. Niet voor kinderen. Luxurieus geïllustreerd. Hilversum: “De Nieuwe Gooi- en Eemlander”, 1907. Derde druk. Orig. geïllustreerd omslag. 36 pp. Niet afgesneden. Wat flapperig.
€ 30
* Mysterieus uitgaafje! Illustraties in Simplicissimus-stijl. Nogal schuin. Colofon: ‘LUXE UITGAVE. Van dit werk zijn gedrukt: Vijf-en-twintig exemplaren op gesatineerd sanitair papier. Genummerd van 1 tot 25. Prijs per exemplaar fl. 62, 50. (Geperforeerd en door den schrijver gesigneerd…fl. 112, 50).’
Met een exemplaar van Een abel spel van Lanseloet van Denemerken, Laren: Larensche Kunsthandel, 1907, waarvan de vormgeving van het Miserabel spel is afgekeken.

27. TELEPHON FÜR VERLIEBTE Zonder plaats, uitgever of jaar. 12 x 9 cm. 6 pp. Drie litho’s in bruin en groen gedrukt. Wat sleets, enkele roestvlekjes.
€ 100
* Wat was ik blij toen ik dit komische werkje aantrof in de door Nop Maas samengestelde ‘Lijst van uitgaven van het Artistiek-Bureau’ die werden geadverteerd in Asmodée, en wel in het nummer van 25 mei 1882! Dat levert een terminus ante quem van halverwege 1882 op, terwijl de telefoon pas haar intrede deed in Duitsland in 1878.
Dit is overigens niet echt een uitgave van het Artistiek Bureau, maar een Duits anoniem en scabreus (of eerder flatuleus) grapje, getekend door iemand die naar mijn idee niet goed wist hoe een moderne telefoon er eigenlijk uitzag (anno 1882).