Nieuwsbrief 569: Gestencilde tijdschriften

De volgende namen zeggen u niets: Niels Augustin, Jan Boomsluiter, Felicia Brandt, Rudolf Engers, Alexis Holst, Henk J. Meier, Nora Petit, Dop Reida, Ina Schuurman. Het zijn de pioniers van een kleine, door jongeren ontketende revolutie in naoorlogs Nederland (vooral Amsterdam). Deze scholieren en studenten richtten eind jaren ’50 hun eigen literaire tijdschriften op en hadden geen boodschap aan gebaande paden of gevestigde orde.

Zelf schrijven, maken en verspreiden stond voorop. Op het omslag van zijn eigen tijdschrift zette Esteban López trots bij zijn naam: ‘samenstelling, vermenigvuldiging, verspreiding, inning’. Om een tijdschrift te maken heb je niemand nodig, behalve een schrijfmachine plus een stencilmachine of een (vloeistof)duplicator. En misschien: abonnees. Die meldden zich niet altijd in groten getale, waardoor sommige gestencilde tijdschriften de eerste jaargang niet eens wisten te voltooien. Onderstaande tijdschriften waren in elk geval te marginaal voor opname en beschrijving in Siem Bakker, Literaire tijdschriften van 1885 tot heden (Amsterdam 1985).

In Amerika spreekt men van de Mimeo Revolution, naar het gelijknamige apparaat waarmee goedkoop en gemakkelijk gedrukt kon worden. Een term voor de ontwikkeling in Nederland is er (nog) niet.

Jan Arends, Gerard den Brabander, Remco Campert, Jan Hanlo, Heere Heeresma, Lucebert, Cees Nooteboom, Frans Pointl, Apie Prins, Paul Snoek, C.B. Vaandrager, Simon Vinkenoog, Willem W. Waterman: deze namen zeggen u wel iets. In de gestencilde tijdschriften publiceerden zij hun (prille) verhalen en gedichten. Aan een jaargang Debutant stond Pointl niet minder dan twintig gedichten af; Vinkenoog vertrouwde aan en Plein publique de poëtische experimenten toe die hij op oudejaarsavond 1947 met Karel Grazell had geschreven.

Blaadjes als Het Plein en Van proefschrift tot communiqué zijn de vergeten opvolgers van Braak en Blurb, de onbekende broertjes en zusjes van Barbarber. Met beperkte middelen werden echt leuke tijdschriften gemaakt. Geschept papier en fraaie typografie waren een overbodige luxe: de duplicator accepteerde soms een paar kleuren inkt, het omslag kon met de hand worden ingekleurd (of met een schoenzool worden bedrukt). Deze gestencilde literaire tijdschriften hebben, menen wij, nog niet de aandacht gekregen die ze verdienen.

1. BOOMSLUITER (redactie), Jan, & Jan NOORDZIJ Dwars. Tijdschrift voor literatuur en andere zaken waartoe de redacteuren zich aangetrokken voelen. Rotterdam, eigen beheer. Afl. 1-10 (1959?-1961). Geniet. Gestencild. Aan randen iets gekreukt.
VERKOCHT
* Leuk literair-cultureel tijdschrift, door de redacteuren Jan Boomsluiter en Jan Noordzij gestencild en deels voorzien van kleurrijk gestempelde omslagen (‘handdruk’ door Rudolf Engers). In het ten geleide van het eerste nummer verklaart de redactie tegen zo’n beetje alles te zijn: ‘wij hebben pertinente bezwaren tegen de poëzie en het proza der 50-gers (als voornaamste exponenten der hedendaagse hollandse cultuuraanstellerij), tegen elk poëtisch en ander kunstjargon en tegen elk aetheticisme’. In het derde nummer wordt Mulisch’ Het stenen bruidsbed gekraakt. Paul Rodenko wordt ook herhaaldelijk bestreden. De in het zesde nummer aangekondigde fusie met Draakje ging niet door.
Complete set.

2. HIN e.a. (redactie), Robert Kadans. Haarlem, eigen beheer. Jrg. 1, afl. 1 (maart 1961). Geniet (omslagontwerp Robert Hin). Gestencild. Met losbladig abonnementsformulier.
VERKOCHT
* Eerste (en enige?) nummer van dit Haarlemse tijdschriftje met veel gedichten en één kort verhaal. Met bijdragen van o.a. Agnes Vanderburght, Herman Postma, Jaap Lindeboom en (de latere cultureel antropoloog) Jojada Verrips. Smeekbeden als deze worden herhaald: ‘Wij zouden graag de abonnementsgelden direkt na de ontvangst van het eerste nummer gestort zien […] Wij komen anders in moeilijkheden met betaling van drukker enz.’.

3. JAGT e.a. (redactie), Bouke Scripta manent. Utrecht, eigen beheer. Jrg. 1, afl. 1-4 (maart 1959-januari 1960). Geniet. Gestencild op geel, groen en roze papier. Met gestencild erratavel bij afl. 3. Omslagen deels iets verbruind. Laatste vel afl. 3 los.
VERKOCHT
* Met bijdragen van Felicia Brandt, Jean Brüll, Karel N.L. Grazell, Alexis Holst, Manuel van Loggem, Nora Petit, Ina Schuurman, Willem W. Waterman. Veel verhalen en rubrieken van Jagt zelf: in de rubriek ‘Epigonisme’ doet hij Hanlo’s ‘Oote’ over, in ‘De eenmansoorlog’ maakt hij ruzie met ene Henk Smit. In het voorwoord van het laatste nummer meldt Jagt dat de oplage van het tijdschrift intussen gestegen is naar 170.
Complete set.

4. JAGT (redactie), Bouke B., & Henk J. MEIER Het Plein (vanaf nummer 4: en Plein publique). Tijdschrift als communicatiemiddel tussen uitgevers en Nederlandse jongeren van elke richting. Amsterdam, eigen beheer. Jrg. 1, afl. 1-5 (mei 1957-maart 1958). Geniet. Gestencild (afl. 3 en 4: gedrukt ‘dank zij de medewerking van John Eylders (caféhouder) en Drukkerij Kinsbergen’) in een oplage van 100-200 exemplaren. Omslagen met fotomontages door C.L. van der Groep (afl. 2 en 4) en handgekleurd (afl. 3 en 5). Enkele kreukjes en vlekjes. Eerste afl. 1 aan randen verzuurd door plakband.
VERKOCHT
* Prachtig literair periodiek voor Leidsepleiners, Artistiekelingen en andere jongmensen. De redactie kwam meestal bijeen in café Eylders. Met uiteraard veel bijdragen van Bouke (alias Sacha B.) Jagt en Henk J. Meier, maar tevens van Jacques Commandeur, Karel N.L. Grazell, Faber Heeresma, Alexis Holst, Willem Oldmans (sic), Apie Prins (die tot het meubilair van Reynders behoorde), Max Schreuder, Ina Schuurman, Gerard Sluyter, Max Vogel.
Soms slaagde de redactie erin om sponsoren aan te trekken. In het vierde nummer staat onder een romanfragment: ‘Bovenstaande pagina wordt U aangeboden door : “De Bamboo Bar”.’ Bevat ook een leuke bijdrage over het gastenboek van Eylders.
Het laatste nummer is gedeeltelijk een bloemlezing uit eerder in andere gestencilde tijdschriften (Spleen, De dualist, Sense and sentences) gepubliceerde poëzie. Over het herdrukken van het bekende gedicht ‘verdediging van de 50-ers’ schrijft de redactie: ‘lucebert bleek nieuwsgierig naar zijn ballade, die hij, naar hij verklaarde, vergeten was’. Van Grazell en Vinkenoog worden poëtische experimenten geopenbaard, gemaakt op oudejaarsavond 1947. In dit nummer staan verder teksten van Hans Andreus, Jan Arends (‘Lieve Jacoba’), Remco Campert (‘Gontrand’), Bouke Jagt, Leins Janema, Roet van der Vecht.
Complete set met het eerste nummer in twee verschijningsvormen.

5. JAGT (redactie), Bouke De Realist. Amsterdam, eigen beheer. Jrg. 1, afl. 1 en 3 (voorjaar 1966-juli 1966). Geniet. Gestencild. Vouwen en vouwtjes.
VERKOCHT
* Meer politiek dan literair blad: het eerste nummer is een pleidooi tégen liegen, woningnood, monarchie (‘Onze koning-klijke familie bestaat uit duitsers en fascisten’), loonbelasting, paters, nonnen en vóór girorekeningen, gokken en marihuana. ‘Wij leven in een doorgeörganiseerd land. Voor alles zijn diplomaas nodig en voor alles wat men wil moet men tien tot meer dan honderd formulieren invullen’.
In het derde nummer staat een prachtige oproep tot een ‘stille demonstratie’ in de Dapperbuurt: met een grote groep mensen op 1 augustus 1966 over de zebrapaden lopen bij de Wagenaarstraat en de Tweede van Swindenstraat, zodat alle auto’s, brommers en fietsen moeten stoppen. Toch sluipt langzaam de twijfel in de tekst: ‘De tijd voor deze happening op een augustus wordt vier uur dertig. Maar waarschijnlijk gaat het niet door’.

‘wie een stencilmachine te koop heeft kan dit via hetzelfde postbusnummer aan ons melden. Een feit is het namelijk dat wij ons eigen werk doen. Dit willen wij volkomen in eigen hand hebben’
(redactioneel De Realist)

6. LOPEZ (redactie), Esteban Van proefschrift tot communiqué. Amsterdam, zonder uitgever. Jrg. 2, afl. 1-12 (december 1956-oktober 1957) in negen nummers. Geniet. Gestencild. Ruggen verstevigd met tape (als vaker). Aan de randen enkele scheurtjes.
VERKOCHT
* Complete tweede jaargang van López’ maandblad: het heette een jaar lang Proefschrift, maar die naam beviel niet meer. De vierde aflevering verkeert qua titel in limbo (‘van later zorg’), vanaf de vijfde aflevering heet het Vertoning. Met bijdragen van o.a. Gerard den Brabander, Heere Heeresma, Esteban López zelf (toneel, reisbrieven, over ‘het antikwariaat’), Henk J. Meier, Cees Nooteboom, Leo Peters, Nico Scheepmaker, Paul Snoek, Cor B. Vaandrager, Simon Vinkenoog, Hans Wesseling. In aflevering 4 publiceert Jan Arends zijn verhaal ‘De castratie’, maar omdat hij dat als mislukt beschouwt, draagt hij aan de volgende aflevering een geheel herziene versie van het verhaal (als ‘De kastratie’) bij.

7. MEIER (redactie), Henk J. Feature. Co-ordination of The International Review and The Continental Sentinel. Amsterdam, Feature Syndicate Co. [= Henk J. Meier]. Jrg. 1, afl. 1-2 (november 1957-mei 1958). Geniet. Gestencild in drie kleuren. Geïllustreerd.
VERKOCHT
* ‘This is Europe 1957’, begint Hank Jack Meier zijn redactioneel in het eerste nummer. Zijn geheel in het Engels geschreven tijdschrift (sleutelwoorden: continuity and communication) beoogt een internationaal publiek te bereiken. Meier kondigt met trots de medewerking aan van Niels Augustin. Van hem zijn gedichten en een heuse ‘science fiction comic strip’ opgenomen, over hem als oprichter van de Nederlandse Pogo Fan Club staat in Feature een paginagroot artikel. Dit nummer eindigt met een statement over de oprichting van de First Dutch Peanuts Fan Club And Worshippers Association.
Het tweede nummer liet op zich wachten (‘I had a lot of technical difficulties, mainly with the printing’). Intussen is Meier ook getrouwd: van zijn vrouw Mirjam zijn tekeningen opgenomen. Bevat ook het eerste hoofdstuk van Meiers ‘spacenovel’: ‘written on the 21st May 1958, between 10 and 2 o’clock in Amsterdam – Holland’.
Complete set.

8. MEIER (redactie), Henk J. Manuscript. Amsterdam, feature syndicate publicaties [= Henk J. Meier], 1957. Geniet (omslagtekening ‘Torreba’). 8 (= 20) p. Gestencild in een oplage van 50 exemplaren. 1e druk.
VERKOCHT
* Tijdschrift of eerste aflevering in een ‘reeks omvattende onuitgegeven manuscripten van jonge – hoofdzakelijk Nederlandse – schrijvers’. Vervolgafleveringen zijn nooit verschenen. In dit nummer staat enkel proza van Meier zelf, uit de jaren 1955 en 1956.

9. MEIER (redactie), Henk J. De Ontbijtkrant. Amsterdam, ‘uitgave van “Vroeg uit de veren dus vroeg bij de pinken” onder het motto “Ontbijt bevrijdt” van het Gezelschap ter bevordering van het grote feezt op deze planeet alsmede de supracategorale Bond ter Vertegenwoordiging van de Maatschappij’ [= Henk J. Meier]. Jrg. 1, afl. 1 (najaar 1957?). 33,9 x 21,4 cm. Plano. Gestencild in vier kleuren. Geïllustreerd. Vouwtjes en scheurtjes in bovenrand.
VERKOCHT
* Eerste en enige aflevering (‘Nooduitgave!’) van dit vluchtige tijdschrift, al wordt er een vervolg voor december aangekondigd: ‘Verzeker u nu reeds van een exemplaar (incunabel gedrukt op 500 exemplaren)’. Literaire bijdragen zijn op dit vel niet te vinden, wel voorlopige regels voor nieuwe leden van de Ontbijtclub: ‘als u niet welgeschoren (voor heren), welgewassen, welgetandenpoetst en anderszins kuis aan het ontbijt verschijnt – vergeet het dan maar’.

10. MEIER (redactie), Henk J. De Vrijbuiter. Vlugschrift voor letterkunde, beeldende kunsten en muziek. Amsterdam, feature syndicate co. [= Henk J. Meier]. Jrg. 1, afl. 1 (december 1957). Twee vouwbladen (als uitgegeven). (8) p. Gestencild in drie kleuren. Geïllustreerd.
VERKOCHT
* Eerste en enige aflevering van dit vluchtige tijdschrift. ‘Abonnement op De Vrijbuiter is niet mogelijk. Gratis voor geinteresseerden, voor niet-geinteresseerden f 0,15′. Bevat twee gedichten van Bonnie Parker (van het roofmoordduo Bonnie en Clyde), twee van ‘Garcia’ en een van Eric Calor. De beginselverklaring (die geen beginselverklaring mag zijn) van Meier is overtuigend.

‘Sedert het opheffen van enkele bladen als “braak” en “blurb” verscheen in Nederland practies gesproken geen literair tijdschrift met een provisories gedupliceerde inhoud zonder dat daaraan artistieke of sociale waarden werden toegekend […] Nu staat het met “De Vrijbuiter” anders. Het is een eenvoudig pogen om via een duplicator gedichten, kleine tekeningen en zeer kort proza te doen verschijnen’
(redactioneel De Vrijbuiter)

11. PEETERS (redactie), Carel Muza. Literair jongerentijdschrift. Amsterdam, eigen beheer. Jrg. 1, afl. 3 (mei/juni 1962). Geniet met omslag (druk: Johan Peeters). Gestencild. Vouwtje.
VERKOCHT
* Periodiek van de middelbare scholier Carel Peeters, met hierin zijn allereerste literaire kronieken (‘Van het Reve of de steel’, ‘Het opstel’, ‘Grafgeselen van de tijdschriften’) en gedichten. Tevens bijdragen in dit nummer van Chanan P. Blok, Erica Dedinsky, Hans Kreuzen en als running gag meermalen de regels ‘Het leven is vurrukkulluk’ en ‘Het leven blijft vurrukkulluk’.
Bijgevoegd: Handgeschreven, gesigneerd briefje van Peeters aan ‘Geachte Hr [Wim J.] Simons’, gedateerd ‘amsterdam, 3-6-62’. Over financiële moeilijkheden.

12. POINTL e.a. (redactie), Frans Debutant. Literair maandblad waarin jonge dichters publiceren. Amsterdam, Algemeen Amsterdam Kopieerbedrijf Leo Matla. Jrg. 1, afl. 1-2, 4-5 (oktober/november 1959-juni 1960). Geniet. Gestencild. Afl. 4 en 5 wat verbruind. Naam in pen op afl. 5.
VERKOCHT
* Vier (van de totaal slechts vijf verschenen) nummers van dit schaarse tijdschrift. De hoofdredactie was in handen van B. Renardel de Lavalette en Frans Pointl, hun beider adressen worden gegeven voor het inzenden van kopij. Met bijdragen van o.a. Jack Feenstra, Leo Former, Martin Hartkamp, Bunny Kelk. Aan deze vier nummers droeg de jonge Pointl zelf niet minder dan twintig gedichten bij. Staat onder het colofon van het eerste nummer nog het gironummer van Pointl voor ‘eventuele donaties’, in het laatste nummer vraagt hij onder zijn adres: ‘WIE zou de Debutant-redaktie een bruikbare schrijfmachine kunnen schenken? Wij hebben hieraan dringend behoefte!!!’

13. REIDA (redactie), Dop Spaak. Schoolkrant voor wie onderwijs heeft genoten. Moordrecht, ‘uitgave bobvandenberg’. Jrg. 1, afl. 1-4 (1964). Geniet. Gestencild met in rood of groen gestempelde titel. Compleet. Schaafplekje op omslag afl. 4 (postzegel verwijderd).
VERKOCHT
* Eigenzinnig literair tijdschrift, dat ‘verschijnt onregelmatig in te kleine oplagen’, samengesteld door Dop Reida. Vooral veel poëzie over poëzie: Vijftigers, Tachtigers, Gard Sivik, Campert, Frenkel Frank, Hazeu, Kouwenaar, Lehmann en Nooteboom passeren de revue (niet altijd positief). De ondertitel wisselt overigens per nummer.

14. WEVERBERGH (redactie) Bok. Kritisch tijdschrift. Teralfene, eigen beheer. Jrg. 1, afl. 2-5, 7-10 (september 1963-november 1964). Geniet. Gestencild (omslagen afl. 2-5, 7, 10 gedrukt). Met erratavel bij afl. 2. Overstekende randen iets gekreukt. Handgeschreven aantekening op omslag afl. 10.
VERKOCHT
* Niet complete set van dit eigenzinnige polemische tijdschrift, maar wel met het derde nummer dat geheel in teken staat van Claus’ roman Omtrent Deedee (weverberghs ‘De petroleumlamp en de mot: Ik ontleed Omtrent Deedee’) en het zevende nummer dat over E. du Perron gaat. Met bijdragen van Herman Cluytens (tot en met nummer 4 ook Bok-redacteur), René Gysen, Herwig Leus, Pascal Pia, Hedwig Speliers, Freddy de Vree, Paul de Wispelaere. De enige adverteerder in Bok is het Amsterdamse antiquariaat Schuhmacher.