Nieuwsbrief 900: Oorlog en Bevrijding

Nu de Bevrijding in Nederland officieel 75 jaar geleden plaatsvond, laten we een nieuwsbrief verschijnen die gewijd is aan de aanloop naar de oorlog, de bezettingsjaren en de bevrijding van de overheersing door de nazi’s. Boeken, tijdschriften, brieven en andere documenten uit of over de periode 1939-1945. Ook loopt er vanavond vanaf acht uur een Catawiki-veiling over hetzelfde thema af, die wij geheel hebben gevuld met vergelijkbare items. Het is een deel uit een stuwmeer van materiaal in ons antiquariaat, dat gebeurtenissen uit de oorlogsjaren voelbaar en grijpbaar maakt.

1. ARTSEN Aan den Heer Rijkscommissaris voor de bezette Nederlandsche gebieden. Zonder plaats of uitgever, [1941]. Eén blad, aan beide zijden in twee kolommen bedrukt (stijl Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde). Gevouwen, randscheurtjes.
€ 45
* ‘De Nederlandsche artsen hebben vernomen van Uw voornemen tot uitvaardiging van een artsenverordening en tot instelling van een “Artsenkamer”‘. Deze anonieme open brief aan Seyss-Inquart (van de in augustus 1941 opgerichte ondergrondse organisatie Medisch Contact), waarschijnlijk uit het laatst van 1941 of het begin van 1942, protesteerde namens vele artsen tegen de instelling van de Artsenkamer en de benoeming van een Haagse uroloog, de NSB-er Croin, tot voorzitter. Felle bewoordingen over sterilisatie, het doden van geesteszieken en het uitzetten van het individuele belang ten opzichte van het algemeen belang (rassenleer!). Uiteindelijk had de onverzettelijke houding van een groot deel van de Nederlandse artsen succes: de medische stand bleef grotendeels ongenazificeerd.

2. BEEK, Willem van Keep smiling! 15 prenten van Willem van Beek. Amsterdam, Uitgeverij De Telg, 1945. 32 x 20 cm. Cahiersteek. 40 p. Inclusief de titelillustratie 16 originele zwartwit-litho’s met tekst in het Nederlands en Engels. 1e druk. Wat verbruind. Naam voorin.
Verkocht
* Volgens het colofon werd dit boek gedrukt in maart 1945 in 5100 exemplaren, maar door een inval van de Sicherheitsdienst moest de verschijning worden uitgesteld. Het boek werd eind juni uitgegeven. Voorin ligt een krantenknipsel van 13 november 1945, waar dit boek uitvoerig wordt geprezen (‘Ik beschouw deze op steen geteekende en met de hand afgedrukte politieke prenten als de beste die er gedurende den bezettingstijd in ons land geteekend zijn’).

3. BEVRIJDINGSKAARTEN 12 ansichtkaarten met karikatuurportretten van de geallieerde generaals. (Complete serie). [Tilburg, Kioskenonderneming Lectura, 1945]. 14 x 10 cm. Kaarten gedrukt in geel, rood en zwart, gesigneerd met monogram JB of BJ. Alle in uitstekende staat. Onbeschreven.
€ 60
* Uitgegeven in de bevrijde Zuidelijke Nederlanden, wellicht in maart-april 1945: een van de kaarten toont ‘Churchill en Montgomery aan het Rijnfront – 4 Mrt. ’45’. In Zuidnederlandse kranten wordt er in mei en juni voor deze ‘Twaalf Schitterend Geslaagde Carricaturen’ geadverteerd. Portretten van o.a. de generaals Crerar, Delattre de Tassigny, Eisenhower, Patch, Patton en president Roosevelt.

4. BEVRIJDINGSKAARTEN 6 ansichtkaarten met karikaturen, uitgegeven vlak na de Bevrijding. (Diverse uitgevers, 1945). 14 x 10 cm. Kaarten gedrukt in kleuren. In goede staat. Eén gelopen, de andere niet.
€ 30
* Een van de kaarten toont ‘Churchill en Montgomery aan het Rijnfront – 4 Mrt. ’45’, met signatuur JB of BJ, uitgegeven in Tilburg, wellicht maart-april 1945 (deze kaart is geadresseerd aan iemand in Batavia). 4 kaarten uit 1945 met karikaturen van de Duitse overheersers, gesigneerd ‘Nico Broekman/ 1941’, en een van Vrij Nederland, getekend door H. Baars: ‘1940-1945 – Drukpers-censuur’ met afbeelding van een oude man op pantoffels die zojuist een nummer van Vrij Nederland op een houten pers heeft afgedrukt.

5. (BEVRIJDINGSKAARTEN). WOUDE, Sikko van der 7 ansichtkaarten met karikaturen van de Engelssprekende bevrijders. [Helmond, “Sima” Holland Kaart (= Sikko van der Woude), 1945]. 14 x 10 cm. Kaarten gedrukt in kleuren, gesigneerd ‘Sikko van der Woude’. Alle in uitstekende staat. Onbeschreven.
€ 50
* Sikko van der Woude (1905-1980) was meubel- en textielontwerper en glaskunstenaar. Dit zijn alle zeven geestige, inventieve portretjes van typische Schotten met doedelzak, Hollandse boertjes en boerinnetjes en geallieerde soldaten in tank en jeep. Alle met Engelstalige bijschriften, waarschijnlijk bedoeld voor Britten, Canadezen en Amerikanen om naar huis te versturen. Waarschijnlijk bestond de set uit 8 kaarten.

6. (BISSCHOPPEN). JONG, J. de, aartsbisschop van Utrecht, en de bisschoppen HOPMANS, DIEPEN, LEMMENS en HUIBERS De Aartsbisschop en de Bisschoppen van Nederland aan de hun toevertrouwde geestelijkheid en geloovigen, zaligheid in den Heer. Utrecht, zonder uitgever, 1941. Twee gevouwen vellen zonder omslag, zoals uitgegeven. 8 p. Gedateerd ‘op den feestdag van Maria Lichtmis van het jaar 1941’, ofwel zondag 2 februari. 1e druk.
€ 25
* Behoedzaam herderlijk schrijven, voor te lezen in de kerken, waarin wordt gesteld dat de gemeenschap met God boven de trouw aan ons vaderland gaat. Anders dan de meer politieke uitingen van de bisschoppen uit deze periode had deze herderlijke brief geen boze storm van NSB-zijde tot gevolg.

7. (BREUR, Krijn). STEINER, Franz Viktor Adler, der Freund, Lehrer und Vorkämpfer der österreichischen Arbeiterschaft. Für ihre Jugend erzählt von Franz Steiner. Bodenbach an der Elbe (nu Děčín), Arbeiterverein “Kinderfreude”, 1937. Ingenaaid. 60 p. Geïllustreerd. 1e druk. Vooromslag met kreukje.
€ 45
* Over de stichter van de Oostenrijkse socialistische partij, Victor Adler (1852-1918), voor de socialistische jeugd geschreven. Met voorin de handtekening van Krijn Breur (1917-1943), die in de jaren dertig een voorman van de Nederlandse socialistische jeugdorganisatie AJC en de Rode Valken was, van 1937-1938 in Spanje vocht en na de Duitse inval in Nederland zich meteen in het communistische verzet stortte. Hij pleegde verschillende aanslagen op Duitse munitie-opslagplaatsen en militaire garages. In 1942 werd hij gearresteerd en in 1943 op de Leusderheide gefusilleerd.

8. BROESE, Boekhandel Eeuwfeest Boekhandel Broese. Menu 2 Juli 1943. (Utrecht, Broese, 1943). 21 x 14 cm. Een blad stevig papier, aan één kant in bruin en blauw bedrukt, en met oranje inkt op naam gesteld van Dr. F.H. v. Leeuwen. K-nummer 2347 (Drukkerij Van Boekhoven). Kleine vlekjes.
Verkocht
* Bovenaan een motto van A. Roland Holst. Niet echt een menu, maar een opsomming van literaire eet- en drinkcitaten: ‘terwijl hij sprak keken de gasten op hun bord om hem niet in de war te brengen.’ Ook teksten van Werumeus Buning, Du Perron, Leonhard Huizinga, Gerard den Brabander en Erasmus (‘Het is zeer onwelvoegelijk als men vette en vuile vingers heeft, om ze af te likken. Daartoe gebruike men het tafelkleed.’)

Inmiddels berust dit menu in de Koninklijke Bibliotheek. Conservator Paul van Capelleveen wijdde er een aflevering van zijn weblog aan.

9. (BROESE, Boekhandel). VONDEL, Joost van den Op d’afbeeldinge van Uitrecht. Door Joost van den Vondel in 1667 gedicht bij een teekening van Herman Zachtleven. Verlucht door Toon van Ham. (Utrecht, Broese, 1943). 26 x 18 cm. Genaaid met zilverachtig sierkoord. 8 p. Gedrukt in rood, blauw, twee kleuren groen en zwart. Alle pagina’s rijk geïllustreerd. 1e druk. Omslag licht gevlekt.
Verkocht
* Dit prachtig verzorgde boekje werd uitgereikt als feestgave bij het honderdjarig bestaan van boekhandel Broese. K-nummer 2347 (drukkerij Van Boekhoven), maar dit wordt beschouwd als een clandestiene oorlogsuitgave, De Jong 892.

10. C.P.N. Om Neêrland’s toekomst. (Met strijdbare nieuwjaarswens voor 1944). [Amsterdam, Communistische Partij in Nederland, 1943]. 13 x 10 cm. Geniet. 80 p. incl. omslag. 1e druk. Wat roest, omslag iets los.
Verkocht
* Uiteenzetting over de toestand in de wereld en de plannen daaraan het nodige te veranderen in de richting van de Communistische Partij. ‘Wanneer U dit boekje over de post krijgt toegezonden, kunt U er van verzekerd zijn, dat het adres van den afzender gefingeerd is. Wie dit boekje in zijn verzameling opbergt of het vernietigt, benadeelt de zaak des Vaderlands.’
Bijliggend: Nieuwjaarskaartje, zwaar illegaal, van de C.P.N.-krant De Waarheid met in een kader de tekst ‘Nederlanders/ Wij wenschen U een strijdbaar 1944!’ Op de achterkant staat ‘Weg met Mussert en zijn satellieten.’ Gekreukt.

11. [CAMPERT, Jan] Het lied der achttien dooden. Stencil zonder publicatiegegevens. Eén blad, eenzijdig bedrukt.
Verzonden
* ‘Gedenkt, die deze woorden leest/ Mijn makkers in den nood’… Een van vele heruitgaven uit de oorlogsjaren. Geheel in oude spelling, zonder de naam van de dichter.

12. (CAMPERT, Jan). KRIMPEN, Huib van Getypte brief aan ‘Mijnheer [= A.C. van Noppen Jr]’. 18,7 x 10,3 cm. Op briefpapier van ‘A.A.M. Stols, uitgever/ Nobelstraat 27a/ ‘s-Gravenhage’. Eén blad. Alleen recto. Gesigneerd ‘Hvankrimpen’ en gedateerd ’30 Juni 1943′. 7 regels tekst. Perforatiegaatjes.
Verkocht
* Stols-medewerker Van Krimpen laat weten dat Van Noppens brief aan ‘Mr M. Nijhoff naar ZEd is doorgezonden’. De tweede alinea is navrant: ‘Met den brief aan den heer Jan Campert kon dat niet gebeuren, daar deze enkele maanden geleden in een concentratiekamp nabij Hamburg door een onbekende oorzaak is overleden’.
Campert was in januari 1943 in Neuengamme omgekomen. Ad van Noppen zou, nadat hij in 1942 zijn MULO-diploma had gehaald, een groot aantal literaire correspondenties beginnen. Ook was hij betrokken bij het illegale tijdschrift Parade der Profeten.

13. CARMIGGELT, Willem Zes gedichten. (Met inleiding van P. Hennipman). Zonder plaats, eigen beheer, 1945. Cahiersteek met koord. (16) p. Gedrukt op Van Gelder in zeer beperkte oplage. Op de eerste pagina is een originele foto van Wim Carmiggelt (met handgeschreven identificatie) geplakt en op de titelpagina een vrolijk exlibris van Willem Carmiggelt. 1e druk. Keurig.
€ 120
* De in Menado geboren dichter Willem Carmiggelt (1922-1945), was als student economie in het verzet gegaan en overleed in het strafkamp Rodgau-Nieburg.

14. DENDERMONDE, Max Groningen bevrijd. Ter herinnering aan den 16den April 1945. (Met een houtsnede van Abe J. Kuipers). [Groningen], De Vuurslag, 1945. 48 x 23,5 cm. Rijmprent. Eenzijdig gedrukt op gevergeerd papier van Van Gelder. 1e druk. Iets gekreukt, horizontale verzendvouw,maar mooi.
€ 45
* Broertje van De Straatmaker van Reinold Kuipers, nr. 24 in deze nieuwsbrief 900 (hier samen op de foto).

15. DENDERMONDE, Max Handgeschreven briefkaart aan ‘Beste Max [Schuchart]’. 15,1 x 10,4 cm. Alleen recto. Gesigneerd ‘Max’ en gedateerd ‘A’dam 9/3/43’. 8 regels tekst. Perforatiegaatjes.
€ 25
* Over een vers van Dendermonde, dat is aangenomen: ‘Je zult het gedicht voorlopig wel niet kunnen bundelen, want het mag waarschijnlijk pas weer gepubliceerd worden een jaar na verschijning van de kalender’. Hiermee wordt misschien gedoeld op de kalender die De Bezige Bij in 1943 voor het jaar 1944 uit zou geven. Dendermonde woonde overigens op Van Miereveltstraat 3, in wat later tot de behuizing van De Bezige Bij zou horen. Koos Schuur zat er in de oorlog op kamers.
Voorts over ‘De Wringer’, met wie Schuchart zal gaan corresponderen.

16. DRENTHE De vrije pers. Periodiek voor bevrijd Drenthe van de gezamenlijke voormalig-illegale bladen. 1e jaargang, 1945. Assen, Van Gorcum, 1945. 35 van 37 nummers: 1-24, 26-29 en 31-37; 25 en 30 ontbreken. Nr. 37 is het Kerstnummer. De eerste vier nummers meten 24 x 16 cm, de latere 32 x 16 cm. 4-8 p. elk. Met advertenties, maar vrijwel geen illustraties. Papier wat vergeeld, maar gaaf.
€ 95
* Voortzetting van de Drentse illegale oorlogsbladen De vrije pers. Orgaan voor de Verzetsgroep Meppel, De Oranjebode, Christofoor, De Ploeg en De Toekomst. Er zouden nog twee jaargangen verschijnen, daarna ging dit tijdschrift op in Het Gemeenebest. Bevat herdenkingsartikelen o.a. over gefusilleerde Drenten, beschouwingen en poëzie. We hebben ook enkele duplicaten.

17. DUBBELDEMAN, M. Twee kleine publicaties uit het heetst van de Bevrijding: Open brief aan den Weleerwaarden, maar doofstommen heer H. Bakels, rustend dominee, Wagenweg 32 te Haarlem. (&) Staat onze toekomst vast? Leiden, N.V. Dubbeldeman’s Boekhandel, 1945. Geniet zonder omslag, zoals uitgegeven. 8 p. 2e druk. Netjes. / Gevouwen blad (4 p.), gesigneerd M. Dubbeldeman en gedateerd Leiden, 28/7 1945.
Verkocht
* Wereldvreemde toekomstvoorspelling met gebruikmaking van de profetieën van Nostradamus, gekruid met een flinke scheut numerologie en een snufje antisemitisme, maar vreemd genoeg komt de zojuist afgelopen Wereldoorlog er niet aan te pas. Zal de wereld ten onder gaan in 1949? Of in het laatst van 1999?
De tweede publicatie van Dubbeldeman noemt een NSB-er J.L.J. Meiners alvorens twee brieven op te nemen die getekend zijn door ‘p.o. Michel de Nostre Dame, Caesarem Filium, en gedateerd ‘Salon, 9 Juli 1944’ resp. ‘9 Oct. 1944’. Dit al even curieuze blad niet in de NCC.

18. EIJK, Joh. van Sauerkraut en Pelkartoffelen. Dagboekfragmenten van de razzia’s in Rotterdam tot na de bevrijding. Banholt, (In de Bonnefant), 1982. Linnen. (4), 48 p. Met de hand gezet uit de Bembo en gedrukt op Zerkall Werkdruck in een oplage van 95 op de pers genummerde danwel op naam gedrukte exemplaren. 1e druk. Pag. 43/44 is bovenaan iets beschadigd.
Verkocht
* Aangrijpende herinneringen aan de oorlog van 11 november 1944 tot 6 juni 1945, met een naschrift uit 1982, bibliofiel uitgegeven. Fraai boek met prospectus en erratumvelletje.

19. FOLIES BERGÈRE – NORMANDIË 1944 Gala au profit des Sinistrés de Normandie. 16 Décembre 1944. (Programma van een benefietgala voor de Normandische slachtoffers van D-Day). Folies Bergère, 1944. Oblong 20 x 29 cm. Zwart viltpapier waarin een ovaal is uitgestanst, waar op de volgende pagina een kleurrijk boeket staat. Genaaid met koord. 4 p. Niet geïllustreerd (behalve de titelillustratie). Gezet uit de Peignot en gedrukt op glanspapier. Gaaf en mooi.
€ 95
* Spektakel met de Swing Folies Girls van Miss Bluebell, Les Gypsys, Mistinguett, Maurice Chevalier en vele anderen. Ook wordt een handtekening van generaal Eisenhower geveild voor de ‘Sinistrés de Normandie’. Zeer delicaat.

20. GEBRUIKSAANWIJZING VOOR SABOTAGE De dag van de Jeugd. Een oproep aan het Nederlandsche Volk./ Handleiding ten gebruike van onze Nederlandsche bondgenooten met de bedoeling hen gedurende de komende bevrijding te helpen, en hun raad te geven. ‘Amsterdam, N.V. Nederlandsche Uitgeverij, Opbouw’ = Het Geallieerde Opperbevel, [1944]. Geniet. 64 p. incl. omslag. Met illustraties. Wat lichte gebruikssporen, maar dit goedkoop en haastig gemaakte boekje is nog in nette staat.
Verkocht
* ‘Tarnschrift’ of camouflagegeschrift van Nederlandse bodem! De nationaal-socialistische N.V. Nederlandsche Uitgeverij, Opbouw was inderdaad gevestigd op het opgegeven adres Paulus Potterstraat 4, Amsterdam. Op de achterkant staat een advertentie voor hoestcachets van Bonnema met een lachende schipper, die begin 1944 ook in kranten en tijdschriften stond.
Na die onschuldig ogende, typische NSB-presentatie van de buitenkant valt de inhoud je rauw op het dak. Het is een handleiding voor sabotage en verzetsdaden met technische aanwijzingen en tips om de rang van misdaden plegende Duitsers te noteren, zodat ze na de oorlog vervolgd kunnen worden, en om te waarschuwen tegen gevaren die optreden bij landingen en andere acties van de geallieerden. Dit boekje werd als strooiblad verspreid door de geallieerden.
‘De medewerking van het geheele volk kan van groote militaire waarde zijn. Goeden moed en veel succes!’

21. GRAFISCH NEDERLAND In stug verzet 1940-45. Herinneringen van grafici. Kerstnummer Grafisch Nederland 1994. (Amstelveen, Koninklijk Verbond van Grafische Ondernemingen, 1994). 31 x 23 cm. Origineel kleurrijk omslag met flappen. 156 p. Rijk geïllustreerd. 1e druk.
€ 16
* Inhoudelijk belangwekkend (en typografisch opmerkelijk) Kerstnummer met de herinneringen aan de oorlog van een aantal typografen en grafici, voorafgegaan door een opsomming van gevallenen uit het drukkersbedrijf. Met nuttig register op p. 128 (het is even zoeken) en vele fantastische reproducties, zelfs van brailledrukwerk.

22. HULP ACTIE RODE KRUIS 1945 (H.A.R.K.) Dossier van een medewerker, 1943-1945. Map met publicaties en archiefmateriaal van een jonge Dordtenaar (geboren in 1925).
– 14 illegale krantjes (De Dordtse Koerier, Je Maintiendrai, Ons Volk, De Opdracht, Het Parool, Parool-Post, Trouw, de Vliegende Hollander, en een naamloos bulletin gedateerd 13 Maart 1944)
– 10 bevrijdingsuitgaven (o.a. De Dordtse Koerier, Het Nieuws, Ons Vrije Nederland, De Vrije Pers (Dagblad voor Dordrecht e.o.), De Trapper en Trouw (Dagblad voor Dordrecht e.o.).
– Feestwijzer Oranjedag (Dordrecht, 30-31 augustus 1945)
– De Princevlag, afdeeling Dordrecht: Volkszangliederen (op oranje papier, 1945)
– Programma van de V.E. Cabaret-Revue “Het is weer vrede!” van de U.L.O. School Groenedijk, juni 1945
Twee geallieerde strooiblaadjes uit 1945:
– Brief von Adolf Hirnschal, Gefreiter in Russland an seine Frau in Zwieseldorf, adverentie voor de radiouitzendingen. Zwaarbeschadigd.
– Tag und Nacht. Mit vereinten Kräften/ Die amerikanische Flugwaffe gibt die Antwort: Angriff. Gescheurd en zwaarbeschadigd.
– Tweetalig blad van het Alliiertes Oberkommando: Bekanntmachung an die deutsche Garnison der Festung Holland. Code ZG129. Zie Geheugen van Nederland. In goede staat.
– Een incomplete Zweedse margarineverpakking.
– Een ongebruikte verpakking van Herdenking 1940-1945 Zweeds Witbrood van Stoom-Meelfabriek “Holland” N.V., Amsterdam (‘Vraagt Uw bakker naar deze kwaliteit!’)
– Archiefje van de H.A.R.K. District Dordrecht, Hulp Actie Rode Kruis, inclusief bedrukte linnen armband: verschillende formulieren, permits om te reizen, een specificatieformulier voor ingeleverde goederen e.d. Maar ook een toegangskaart voor het HARK-feest op 5 juli 1945, een schrift met plannen voor die feestavond (16 beschreven pagina’s), drie doorslagen met rijmpjes en een sketch waarin twee radio-uitzendingen door elkaar lopen, een over voetbal en een over het verschonen van een baby.
– Archiefje van het Afwikkelingsbureau van de Landelijke Organisatie voor Onderduikers (L.O.): formulieren en een (gunstig) getuigschrift, maar ook twee invulformulieren van de Bemidderling Onderduikers en Gearresteerden, District Dordrecht, die voor de grap helemaal fout zijn ingevuld, een op naam van Herman Rost van Tonningen, ‘Gedoken in de gootsteenkast/ direct gedoken in het zwembad/ voor de lol’. Gearresteerd geweest wegens: ‘Zedenmisdrijf’. Bent u ontvlucht? Zoo ja, op welke wijze? ‘Uitgebroken 5 Neergeslagen 3 vermoord 2 doodgereden met een jeep met behulp van Gen. de Ouwe tot Taaie’. Welke diploma’s? ‘De orde van de Peuk’. Betrouwbare getuigen? Stalin en Buffalo Bill, enzovoort, enzovoort, gesigneerd ‘Popey’. In het andere formulier wordt een in 1948 geboren Canadees opgevoerd, van beroep putjesschepper, met als betrouwbare getuige Peter Ton.
Verkocht
* Veelzeggende, interessante documentatie over de laatste oorlogsjaren en de activiteiten van een jeugdige medewerker van een van de vele broodnodige hulpacties aan de bevolking na de verdrijving van de nazi’s. Fijn gekruid met de humoristische overmoed van de jeugd!

23. JONG, Loe de Getypte brief aan de Hoogedelgestrenge Heer B.L. de Goede, Lnt.-Kol. der Inf. KNIL b.d. Op papier van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie. Gedateerd ’22 oktober 1969′ en gesigneerd in vulpen. 15 regels tekst. Gevouwen. Met bijbehorende dienstenvelop van het RIOD en de in potlood geschreven conceptbrief (drie kantjes) van luitenant-kolonel De Goede, waar de brief van De Jong het antwoord op was.
€ 50
* In deze brief gaat De Jong diplomatiek om met de kritiek van De Goede over het onvoldoende vermelden van de noodlottigheid van de politiek van het ‘gebroken geweertje’ in het zojuist verschenen deel I van Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog en de somberstemmende parallellen in de politiek van Ao. 1969. Ook over de benoeming van prins Bernhard tot kapitein van het KNIL, die De Jong vergeten was te noemen.

24. KUIPERS, Reinold De straatmaker. (Met een houtsnede van Abe J. Kuipers). Groningen, De Vuurslag, 1945. 47 x 23,5 cm. Rijmprent. Eenzijdig gedrukt. 1e druk. Horizontale verzendvouw, maar mooi.
€ 45
* Broertje van Groningen bevrijd van Max Dendermonde, nr. 14 in deze nieuwsbrief 900. De uitgever Reinold en de graficus Abe Kuipers waren broers.

25. KUIPERS, Reinold (red.) Imp. Tijdschrift voor het Nederlandsch Verbond van Boekenvrienden. (Complete set). Amsterdam, A.A. Balkema, 1940-1942. Nr. 1-4. Losse nummers genaaid met cahiersteek. 16-20 p. Geïllustreerd. Met in het laatste nummer de bijlage ‘In memoriam Mr. J.F. van Royen’, gedicht van Reinold Kuipers. 1e druk. Enkele schaafplekjes en vlekjes, maar een goed exemplaar. In tijdschriftvorm compleet (zie noot), dus de boeken van P. Dorrius Kleine en Max Dendermonde zijn niet bijgevoegd.
Verkocht
* Vrolijk, gevarieerd tijdschrift over mooie uitgaven: incunabelen, nieuwe uitgaven, geïllustreerde kunstenaarsboeken, roverromans, deskundige vergelijking van lettertypen, Romeyn de Hooghe en poëzie. Medewerkers o.a. Reinold Kuipers, P. Dorrius Kleine (= Reinold Kuipers), Abe J. Kuipers, Henk Both, Mr. F.W.D.C.A. van Hattum, M. Buisman JFzn, H.A. Warmelink en H.J. Prakke.
De losse bijlage van Reinold Kuipers in nummer 4, in feite een illegale editie gericht tegen de Duitse bezetter, werd gedrukt door Mouton op geschept papier en is opgenomen in het boek van Dirk de Jong over clandestiene edities als De Jong 415.
Het omslag van het laatste nummer werd ontworpen door Abe Kuipers.
P.J. Buijnsters publiceerde in De Boekenwereld, jaargang 5, aflevering 5 (juli 1989) het artikel ‘Het bibliofiele tijdschrift Imp. (1940-1942)’, waaruit wij ter verduidelijking de eerste twee alinea’s citeren: ‘‘Imp.? – nooit van gehoord!’ Zo zullen de meesten wel reageren, mocht toevallig het aldus geheten tijdschrift ‘voor het Nederlandsche Verbond van Boekenvrienden’ ter sprake komen. Het blad is dan ook excessief zeldzaam geworden. Ik ben het maar in één antiquariaatscatalogus ooit tegengekomen (cat. 93 uit 1986 van John Benjamins, Amsterdam) en volgens de Centrale Catalogus Periodieken zou alleen de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam beschikken over een compleet exemplaar, lopend van 1 maart 1940 tot 1 maart 1942. Het is trouwens al een puzzel op zich om uit te zoeken hoe een complete set van Imp. er behoort uit te zien. Hoewel de redactie zes nummers per jaar in het vooruitzicht had gesteld, verschenen er in totaal maar vier losse afleveringen. Het ontbrekende werd aangevuld met twee dichtbundels! Bij elkaar levert dat deze merkwaardige combinatie op:
– Jrg. 1, nr. 1 (1 maart 1940);
– Jrg. 1, nr. 2 (1 november 1940);
– Jrg. 1, nr. 3 (1 maart 1941);
– Jrg. 1, nr. 4-6: Groningsche Poëzie, verzameld en ingeleid door P. Dorrius Kleine [Reinold Kuipers]. Amsterdam, A.A. Balkema, 1941;
– Jrg. 2, nr. 1-3: Water en Brood, gedichten van Max Dendermonde, Amsterdam, N.V. Amsterdamsche Boek- en Courantenmij., 1941;
– Jrg. 2, nr. 4 (gedateerd 1 maart 1942, maar feitelijk verschenen in augustus van dat jaar!).
Kennelijk heeft de redactie al in een vroeg stadium te kampen gehad met kopijgebrek en vervolgens van deze nood een deugd willen maken door de uitgave van twee boekjes. Feitelijk vallen ze buiten het gewone tijdschriftkader, zodat ik me hier verder zal bepalen tot de vier normale Imp.-nummers.’

26. (MUSSERT, Antoon). J. OVERWEEL Het leidertje. [Eindhoven, De Pelgrim, 1945]. Vierkant formaat. Geniet. 24 p. Tekeningen met rijmpjes over Mussert. 1e druk. Klein scheurtje in achterzijde omslag, maar een mooi exemplaar.
€ 25
* Het verhaal van Mussert in versvorm en met tekeningen, van 1931 tot aan de bevrijding. Dit boekje verscheen zo te zien in april of mei 1945.

27. NAZI-AUSWEIS Ingevulde verklaring voor een boer in de gemeente Zaltbommel om overdag zijn land te betreden in het Sperrgebiet Oensel-Hurwenen (’18 are Bouwland’). Kaartje van geel papier met schuine balk in rood gedrukt. 72 x 103 mm. Met stempel van het Luftgaupostamt Brüssel en handtekening in potlood van de ‘Major u Ortskommandant’. Op de achterkant stempel van de burgemeester van Zaltbommel. Uitstekende conditie.
€ 25

28. NAZI-VERORDENINGEN 5 formulieren: 1. Ontruimingsbevel B (1942). 2. Verordening betreffende de inlevering van metalen. Aanvraag om vrijstelling van inlevering van voorwerpen van hooge, wetenschappelijke, geschiedkundige of kunstwaarde, van antiquiteiten en van als handwerk waardevol kunstgoed. Model II (1941). 3. Bevel arbeidsinzet (1942?). 4. Inleveren herenrijwielen Amsterdam (1942). 5. Formulier voor de aanvraag van een pas van ‘Der Höhere SS- u. Polizeiführer beim Reichskommissar für die besetzten niederländischen Gebiete’, bestemd voor Duitsers. Ouderdomssporen. 1 en 4 met perforatiegaatjes.
€ 85
* Instrumenten om de overwonnen Nederlanders te onderdrukken.

29. OORD, Arie van der, als: WUTSE Sluipend Gif. Den Haag, Uitgevers Mij De Batavier, [1937]. Ingenaaid. 56 p. Met ingeplakt erratum op p. 10, waar ‘de klare oogen eener bedorven jeugd’ veranderd moest worden in ‘de klare oogen eener onbedorven jeugd’. 1e druk. Bruine vlekken op de voorkant, kleine inktvlekjes achterop.
€ 75
* Zeldzaam nationaal-socialistisch schotschrift tegen de hele Nederlandse letterkunde (P.C. Boutens, P.N. van Eyck, Groot Nederland, Marsman, Vestdijk), met speciale aandacht voor de verderfelijke werken van Oscar Wilde en Jacob Israël de Haan. Wutse citeert fragmenten ‘welke het sprekendst bewijs leveren voor de beïnvloeding van homosexueele gedachtenvorming’. Over De Haan: ‘Het noemen van dezen schrijver, wiens werken in alle boekhandels en bibliotheken verkrijgbaar zijn, roept de herinnering op aan Sodom en Gomorra. Wat deze joodsche Nederlander – beter, Nederlandsche jood – heeft aangedurfd te publiceeren, is meer dan verschrikkelijk’. Ook de Haagse zedenzaak van 1936 wordt becommentarieerd. Volgens Willem Huberts zou de journalist, uitgever en SS’er Arie van der Oord (1889-1956) schuilgaan achter het pseudoniem.

30. RINSER, Luise Vier handgeschreven brieven aan haar huisarts, Dr. Friton, en diens uit Nederland afkomstige echtgenote. 1. To ‘Sehr geehrter Herr Dr. Friton!’ and signed ‘Mit besten Grüssen/ Luise Rinser-Schnell’. In black ink. Undated, but c.1942. 20.2 x 13.8 cm. On squared paper, recto only. 11 lines. About the illness of her son ‘Mein Bub’, probably her oldest son Christoph, who was born in February, 1940.
2. To ‘Lieber Herr Dr. Friton’, signed ‘Ihre L. R.-S.’. Dated ‘4.11.42’, that is November 4, 1942. In purple pencil. On writing paper with watermark, recto and verso. 48 lines. About her inner thoughts.
3. To ‘Lieber Herr Dr. Friton’, signed ‘Ihre Luise Rinser-Herrmann’. Dated 22.10.45. In ink on thin writing paper. Recto only. 14 lines. She tried to visit Dr. Friton, but they didn’t let her in. About Nazi prisoners.
4. To ‘Liebe Frau Friton’ and signed ‘Herzlich Ihre alte Luise Rinser’. Dated ’24-8-78′. Including an envelope with Rinser’s address stamp in Rocca di Papa, Italy. 26 lines.
5. Tiny black-and-white photograph (6 x 6 cm) of a large house between trees.
€ 450
* Dr. Friton, who lived in the Bavarian border town Laufen, was the family doctor of Luise Rinser who lived with her two young sons in nearby Kirchanschöring. His wife Elisabeth was born in the Netherlands. A note in Dutch on the envelope mentions her as ‘tante Bep’ (= ‘aunt Elly’).

After the Second World War, Luise Rinser (1911-2002) made a lot of her resistance activities against the Nazis, and she enjoyed in full the laurels that were awarded to her because of her wartime heroism. She stirred up much discussion because of her open admiration for revolutionaries such as Khomeini, Kim Il Sung and Gudrun Ensslin, while having a relationship of sorts with jesuit Karl Rahner. After her death it turned out that in the 1930s and 1940s she had been an ordinary small-minded Nazi, like there were many. Her reputation nose-dived from her self-built pedestal.
These letters give some insight in her real daily wartime life.

31. SCHMIDT, Annie M.G. ‘Als Mussert eens won…..’. In De Blaasbalg nr. 3 (voorjaar 1939). Bilthoven, Stichting “Weest op Uw hoede”/ Mr.Dr. G.J. van Heuven Goedhart, 1939. Krant, 46 x 29 cm. Gedrukt in rood en zwart. Horizontaal gevouwen. Wat verbruining en vlekjes.
€ 45
* Het tegen het nationaal-socialisme gerichte blad De Blaasbalg werd geleid door Van Heuven Goedhart, met gevarieerde medewerkers als Ed. de Nève en Pieter Geyl. Het mooi uitgevoerde, felle tijdschrift bood veel plaats voor poëzie en voor cartoons. Er zouden vijf nummers verschijnen, die in kolossale oplage werden verspreid. Het (niet-ondertekende) gedicht van Annie M.G. Schmidt valt meteen op door zijn kinderlijke eenvoud en effectiviteit.

32. SMIT, Gabriël Drie handgeschreven brieven aan ‘Zeer geachte heer [Hans] Roest’. Diverse formaten. Recto en verso. Gesigneerd en gedateerd ”s Graveland, 5 Maart 1944′, ”s Graveland, 8 Maart 1944′, ”s Graveland, 14 Maart 1944′. 43 resp. 29 en 14 regels tekst.
Verkocht
* Oorlogsbrieven, ondermeer over de risico’s van het geven van een avondlezing in Dordrecht: ‘Sinds eenige weken heeft mijn rustige dorpje een zeer ijverige en lastige politiemacht extra gekregen […] Het gevolg is herhaaldelijke nachtelijke visites, ook (helaas) aan mijn huis […] ik blijf voorloopig liever niet ’s nachts van huis weg’. En: ‘Ik lees omdat ik het pleizierig vind, of liever: omdat ik – als ik die groote woorden mag gebruiken – het beschouw als een noodzakelijk aanvullend onderdeel van mijn taak, mijn roeping als dichter’. Tevens over een ontmoeting bij boekhandelaar Koos Versteeg (‘heeft (alleszins verklaarbaar!) een hardnekkige neiging tot zelf-isolement, die zooveel mogelijk ongedaan dient te worden gemaakt)’ en de geboorte van Kitty, een dochter van Hans Roest.
Bijgevoegd: Originele zwart-witfoto van Gabriël Smit [door Hans Roest].

33. (TIMMER, L.). AMSTERDAMSCHE KEURKAMER, De Adolf Hitler, Mijn Kamp. Onverkorte uitgave. (Prospectus).
Amsterdam, De Amsterdamsche Keurkamer, [1939]. Gevouwen blad oranje papier. Zeer gaaf.
Verkocht
* Een klein stukje historie, dit reclameblaadje voor Mijn Kamp, 1e-3e duizendtal, geautoriseerde vertaling door uitgeversmaatschappij De Amsterdamsche Keurkamer (1939). Een zwart blokje onder de titel verbergt effectief de naam van de eerder voorziene vertaler ‘Geautoriseerde vertaling/ L. Timmer’, een oud-kapitein, lid van de NSB. Daaronder is in dezelfde letter, maar een magerder variant gedrukt ‘Geautoriseerde vertaling/ Steven Barends’. De uitgeverij (in de persoon van dichter George Kettmann) had al in 1938 vergevorderde plannen om een vertaling van Mein Kampf uit te geven, een hele investering vanwege de 800 pagina’s die het boek moest tellen. De oud-militair leverde een vertaling, die een dolenthousiaste Kettmann alvast liet zetten. Maar de Zentralverlag der NSNAP, de Duitse uitgever van Mein Kampf, beoordeelde de reeds gereedgekomen delen negatief. De uitgever moest afzien van de vertaling van Timmer (een grote strop!), en vond een andere vertaler in de jeugdige, bevlogen literator Steven Barends, een fel nationaal-socialist. In december 1939 verscheen de eerste druk, die nog dezelfde dag uitverkocht was.
Dit blad getuigt scherp van de rommelige voorgeschiedenis van de Nederlandse uitgave van Mein Kampf.

34. UITGEVERIJ ROSKAM Najaars-aanbieding 1941, Eerste Voorjaars-aanbieding 1942 en Tweede Voorjaars-aanbieding 1942. (Met aangehechte bestelbiljetten voor de boekhandel).
Amsterdam, Uitgeverij Roskam, 1941-1942. Gevouwen bladen met perforatie om bestelbiljet af te kunnen scheuren. Alle drie met K-nummer (235 en 451). Gave exemplaren.
Verkocht
* De werken van Dr. J. Goebbels gepaard aan populaire wetenschap en heimatromans (De IJslandruiter, De Steen in den akker).

35. VINDEX Vlam in ’t hart. Amsterdam, Vox-Hollandiae, 1945. Geniet. 16 p. 1e druk. Vrij netjes. Met exlibris van Maria A.S. van Taack Tra Kranen-Van der Elst (1887-1951).
€ 20
* Felle anti-nazistische gedichten van Vindex (Latijn voor ‘De wreker’, pseudoniem van de striptekenaar en illustrator Hendrik Herman Backer, 1898-1976), gedrukt in maart 1945. De titels zeggen genoeg: ‘Ongedierte’, ‘Geuzengebed’, ‘Rotterdam 14 Mei 1940’, ‘Laarzen’, ‘Er komt een andere tijd’, ‘Guerilla’, ‘De grijze pest’ – en waar zou dit de benaming van zijn: ‘Dwarsgemendeslappelendezonnewendeboebaasbende…’ De Jong 1018.

36. (VOORBURG-LEIDSCHENDAM). PICCARDT WIERINGA, P.H. v. C. Manifest. Aan de Burgerij der Gemeenten Voorburg en Leidschendam. Voorburg, De Zaaier (drukker), 1945. A4. Eenzijdig bedrukt. Gevouwen. Net exemplaar.
€ 20
* Oproep tot zelftucht en vrijwillige samenwerking, gedateerd Voorburg/ Leidschendam, 6 mei 1945. De plaatselijke commandant van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS), kapitein-luitenant ter zee b.d. P.H. van Couten Piccardt Wieringa (1879-1960), kortte zijn naam zo af. Mede ondertekend door William Dobe van der Kuil, de districtsleider van de Landelijke Organisatie voor hulp aan Onderduikers.

37. [VORRINK, Koos] Open brief aan alle goede Nederlanders. Zonder plaats of uitgever, 1941? Gevouwen blad. Horizontale vouwen.
€ 25
* ‘Landgenooten! De oorlog van de Nazi’s tegen de geestelijke goederen van ons volk, tegen zijn rechten en vrijheden, tegen zijn zelfverworven instellingen wordt met onverminderde kracht voortgezet.’ Zeer vroege illegale publicatie van de kant van de voorman van de socialistische jeugdbeweging, die verscheen in 1940. Dit is mogelijk een latere druk uit 1941.

38. (WERKMAN, H.N.). PÉGUY, Charles Prière pour nous autres charnels. [Groningen], (De Blauwe Schuit [= H.N. Werkman en F.R.A. Henkels], 1941). Cahiersteek. 20.1 x 14.8 cm. 4 p. Gedrukt in 90 exemplaren. 1e druk. In uitstekende conditie.
€ 2200
* Met een druksel in vijf kleuren van Werkman op de voorzijde van het omslag.
‘Werkman maakte er een bijzonder uitgaafje van, gebruikte glad wit papier met roze binnenkant en maakte er een zeer fraaie druk voor met kleurvlakken en lettertekst. De kleuren slaan op motieven uit het gedicht: ‘les coins de terre’ groen, blauw het ‘corps de la cité de Dieu’ en roze ‘feu’ van het haardvuur. De compositie is zeer fraai en ook het formaat (bijna vierkant) is goed’ (Ate Zuithoff, Hendrik Werkman en De Blauwe Schuit (Utrecht 1995), p. 36). Dekkers BS-5. De Jong 676. Hot printing 41-g4. Zuithoff p. 36. Niet in Simoni.
Bijgevoegd: Acht (twee blokken van vier) postzegels, ontworpen door Jan Bons en uitgegeven in 1995 als eerbetoon aan H.N. Werkman en ter gelegenheid van vijftig jaar bevrijding, waarop het omslag van Prière is afgebeeld.

39. (WERKMAN, H.N.). [VISSER, Ab] Bos-idylle. Naar een 18e eeuwse gravure. [Met een frontispice van C.A.B. Bantzinger]. [Groningen], In agris occupatis [A.Th. Mooij, W.H. Nagel en W.H. Overbeek], 1944. Ingenaaid. 16 p. Gedrukt [door H.N. Werkman] in paars en zwart in een oplage van 310 exemplaren. 1e druk. Omslag deels minimaal verbruind.
€ 65
* Escapisme naar erotische tijden: ‘Agatha vleit zich aan mijn zijde,/ Al is het aarzlend en beschroomd.’ Clandestiene oorlogsuitgave, ongenummerd exemplaar. Van de 200 Romeins genummerde exemplaren zijn er 132 na inbeslagname door de Duitsers vernietigd, waarmee de totale oplage niet op 310, maar 178 exemplaren uitkomt. Volière-reeks 12. De Jong 99. Dekkers G-256.

40. WILLEMSE, G.J. Berijmde gedachten. [Utrecht], eigen beheer, 1939. Ingenaaid. (80) p. Gedrukt op getint papier, elke pagina met een rood kader. Met gedrukt presentatiekaartje. 1e druk. Aan de randen wat stoffig.
€ 35
* Met handgeschreven opdracht van de auteur op de titelpagina: ‘Aan mijn vriend Brouwer./ (handtekening)/ 26/9’39’. G.J. Willemse (geboren in 1871) was een van de drie drukkers van de Utrechtse Typografen Associatie, die in 1944 wegens het verspreiden van illegaal drukwerk (te weten de novelle De stilte der zee van Vercors) door de nazi’s geëxecuteerd werden.

41. (WORM, Piet). AAFJES, Bertus Het bultig mannetje. (Gedicht van Aafjes met originele lithografie in kleuren door Piet Worm). [Alkmaar, Piet Worm, 1943]. Planodruk. Folio. [2e druk van De Jong 9]. Wat verbruind.
Verkocht
* Vrij naar Des Knaben Wunderhorn. Een ontroerend gedicht, deze clandestiene rijmprent! De Jong 10.