Nieuwsbrief 934: De Vijf Ponden Pers

Het fonds van de Vijf Ponden Pers, een clandestiene uitgeverij in 1942 gesticht door de jonge literatuur- en boekminnaar W. Hellinga en geniale typograaf Jan van Krimpen, samen met boekhandelaar A.A. Balkema, vormt een diverse verzameling van verfijnde boeken, sommige groot, andere klein.

De typografie is vaak van Van Krimpen, soms van Dick Elffers, Willem Sandberg en anderen. De naam van de pers verwijst naar het maximale gewicht van papier voor onofficieel drukwerk, dat door de Duitse bezetter was toegestaan. In totaal zijn er 21 titels uitgegeven. In deze lijst vindt u er zestien.

1. BAUDELAIRE, Charles Le Vin. Cinq poëmes choisies dans les Fleurs du Mal. Avec des compositions en taille-douce par Jeanne Bieruma Oosting. Amsterdam, Vijf Ponden Pers, 1943. 39 x 26 cm. Ingenaaid met titeletiket. (32) p. Met 6 originele etsen, waarvan 5 bij de gedichten van Baudelaire. Typografie J. van Krimpen. Gedrukt op Ossekop in een oplage van 55 ongenummerde exemplaren. 1e druk. Exlibris op binnenzijde omslag. Omslag deels verschoten. Boekblok los van omslag. Paar kreukjes.
Verkocht
* Delicaat en op zeer groot formaat, illegaal gedrukt gedurende de bezetting. Gesigneerd door Bieruma Oosting onder het colofon. De Jong 72. Simoni B12.

2. DEGAS, Edgar Huit sonnets. (Met een portret van de auteur op de titelpagina). Amsterdam, (Vijf Ponden Pers), 1943. Cahiersteek. (12) p. Gezet uit de Perpetua en gedrukt door Meijer in Wormerveer naar typografie van Dick Elffers in een oplage van 50 exemplaren. Iets roest.
€ 75
* Uit de immense verzameling clandestien drukwerk van A.J. Eschauzier met zijn kenmerkende briefje. De Jong 172.

3. [HELLINGA, W.G] Dies noctesque. (Met tekeningen van Fred Carasso). [Amsterdam], (Vijf Ponden Pers, 1943). 28 x 23 cm. Ingenaaid met (deels licht verkleurd) omslag. Onafgesneden. XXXII p. Gezet uit de Goudy Bold en gedrukt door Meijer in Wormerveer on een oplage van 50 exemplaren. 1e druk. Bovenzijde uitstekend omslag licht rafelig.
€ 75
* Anoniem verschenen poëziebundel. De titel betekent ‘Dagen en nachten’. De dichter, taalkundige en boekhistoricus Wytze Gerbens Hellinga (1908-1985) was de bedenker van de Vijf Ponden Pers. De Jong 191.

4. [KEULS, H.W.J.M.] Doortocht. [Met een inleiding door Victor van Vriesland]. Amsterdam, (Vijf Ponden Pers), [1943]. Cahiersteek met omslag. (4), 12 p. [Gedrukt naar typografie van Dick Elffers in een oplage van 70 exemplaren]. Klein hapje uit onderzijde omslag.
€ 75
* ‘Een harteklop slaat dag en nacht voorbij,/ Een lach bevrijdt van eeuwen slavernij’. Clandestiene poëziebundel uitgegeven ter gelegenheid van de zestigste verjaardag van de dichter Henricus Keuls (1883-1968), maar zonder vermelding van diens naam. De Jong 207. Ook leverbaar: exemplaar met ingescheurde rug en vlekjes op voorzijde omslag voor € 50.

5. KRIMPEN (typografie), J. van Quem Queritis. (Amsterdam, Vijf Ponden Pers, 1943). Ingenaaid. (8) p. Gedrukt door Enschedé in rood en zwart in 50 exemplaren. [Typografische verzorging door J. van Krimpen]. Omslag in tweeën en flink verbruind, met exlibris en handtekening van A.P.J. van Pelt (zelf een dichter in de oorlogsjaren).
€ 22
* Een geheel in het Latijn gestelde uitgave van de Vijf Ponden Pers: ‘Wie zoekt u, o volgelingen van Christus?/ Jezus van Nazareth, de gekruisigde, o hemelbewoner!/ Hij is niet hier, Hij is verrezen, zoals voorzegd was. Ga nu heen en verkondigt dat Hij is verrezen, dat de Heer is verrezen uit het graf!/ Looft de Heer.’ Tekst van een religieus spel uit de vroege middeleeuwen, verzorgd door Jan van Krimpen voor de vrienden van de Vijf Ponden Pers (‘ad usum amicorum v.lb.’), in 50 exemplaren op Hollands papier (‘charta Batava’). Een bijzonder kwetsbaar boekje, wellicht daarom ook zeldzamer dan de andere Vijf Ponden-uitgaven. De Jong 683.

6. LARBAUD, Valery Portrait d’Eliane à quatorze ans. (Met vier handgekleurde tekeningen door Salim). Amsterdam, Vijf Ponden Pers, 1944. 23 x 15 cm. Ingenaaid. 32 p. Gedrukt in een oplage van 55 exemplaren op velijn van Van Gelder. Fris, onopengesneden exemplaar.
€ 125
* ‘Voici un très beau jardin…’ Kort verhaal van Valery Larbaud. Saraochim Salim (1908-2008) was een Indonesisch kunstenaar, werkzaam in Nederland en in Parijs.
De Jong 484.

7. LIVINUS Nederland 1943. Zes naaldgravures. [Amsterdam], (Vijf Ponden Pers, 1944). 44 x 35 cm. Vier vouwbladen in omslag. Zonder tekst. Gedrukt op papier van Pannekoek in een oplage van 55 exemplaren. Uitstekende conditie. N.B. In dit exemplaar is één blad tweemaal aanwezig – met de twee daarop gedrukte prenten. Dit exemplaar heeft dus acht in plaats van zes gravures!
€ 350
* Alle gravures werden gesigneerd door de kunstenaar. Livinus is het pseudoniem van Livinus van de Bundt (1909-1979), schilder, graficus en ‘lichtkunstenaar’, in 1947 oprichter van de Vrije Academie. De Jong 516.

8. LOOY, Jac. van De pendule. (Met een omslagtekening door Titia Wiegman). Amsterdam, [Vijf Ponden Pers], 1943. Ingenaaid met omslag. 20 x 11 cm. (8) p. [Typografische verzorging Jan van Krimpen]. Gezet uit de Romanée en gedrukt door Enschedé op Haesbeek Imperium in een oplage van 50 exemplaren. Vouwtje.
Verkocht
* Mooi gedicht van Jac. van Looy, met speels omslag. De Jong 519.

9. NASHE, Thomas In Time of Plague. [Amsterdam], (Vijf Ponden Pers), 1945. 19 x 11 cm. Ingenaaid met omslag en titeletiket. (12) p. Gezet uit de Romanée en gedrukt in 55 exemplaren op handgeschept papier. Typografische verzorging Jan van Krimpen.
€ 75
* Verzen uit A pleasant comedie, called Summers last will and testament (1600). De Jong 591. Simoni N3.
Ook leverbaar: exemplaar met vage vochtvlek onderaan de pagina’s door het hele boekje, € 50.

10. [NIJHOFF (vert.), Martinus] Eenige romantische gedichten. Naar het Fransch. (Met vijf originele lithos van Titia Wiegman). Amsterdam, (Vijf Ponden Pers), 1944. Ingenaaid met stofomslag. Niet afgesneden. 16 p. Gedrukt in blauw en zwart in een oplage van 55 exemplaren. 1e druk. Paar kleine vlekjes op omslag.
Verkocht
* Vertalingen door Martinus Nijhoff naar Hugo, Musset, Nerval en Vigny. Er bestaan exemplaren met en exemplaren zonder litho’s van Titia Wiegman. In dit exemplaar zijn de litho’s wél aanwezig. De Jong 232.

11. NOOT, Jan van der Ode teghen d’onwetende vyanden der poëteryen van Marcvs van Wonsel. Amsterdam, (Vijf Ponden Pers), 1944. 16 x 10 cm. Ingenaaid met omslag en titeletiket. (20) p. Gezet uit de Civilité en de Romanée en gedrukt in een oplage van 55 exemplaren op geschept papier van Barcham Green door Joh. Enschedé.
€ 75
* Een van de weinige moderne boeken die (grotendeels) gezet is uit de van oorsprong zestiende-eeuwse letter Civilité. Typografie van Jan van Krimpen. Egaal blauw omslag. De Jong 606.

12. NOOT, Jan van der Ode teghen d’onwetende vyanden der poëteryen van Marcvs van Wonsel. Amsterdam, (Vijf Ponden Pers), 1944. 16 x 10 cm. Ingenaaid met omslag en titeletiket. (20) p. Gezet uit de Civilité en de Romanée en gedrukt in een oplage van 55 exemplaren op geschept papier van Barcham Green door Joh. Enschedé. [Typografische verzorging J. van Krimpen]. Vage vochtvlek onderaan de pagina’s door het hele boekje.
€ 50
* Fraai marmerpapier: subtiel bloedrood op zeeblauw. De Jong 606.

13. PERK, Jacques Eene helle- en hemelvaart. Sonnettenkrans. [Amsterdam], (Vijf Ponden Pers), 1940 [=1943]. 19 x 17 cm. Ingenaaid met omslag. Gezet uit de Meidoorn en gedrukt in rood en zwart op lichtgrijs Barcham Green in een oplage van 55 exemplaren. Omslag en typografie van S.H. Roos. Onopengesneden exemplaar, mooi, maar de rechterkant van het omslag is iets verkleurd.
€ 200
* Wellicht de mooiste Balkema – met een vals jaartal gedrukt door Frans Duwaer. De Jong 653.

14. RIMBAUD, Arthur Le bateau ivre. Amsterdam, (Vijf Ponden Pers), 1942. Cahiersteek. (2), 10 p. Gezet uit de Fleischman en gedrukt door Enschedé op Hollands van Van Gelder in een oplage van 50 exemplaren. Mooi en gaaf.
Verkocht
* Buitengewoon fraaie, pure typografie van Jan van Krimpen in een achttiende-eeuwse letter die men niet zo vaak ziet, van de uit Neurenberg afkomstige letterontwerper J.M. Fleischman, die een kwart eeuw voor de firma Enschedé werkte. De Jong 697.

15. [ROLAND HOLST, A.] Helena’s inkeer. Een fragment. [Amsterdam], (Vijf Ponden Pers), 1944. 29 x 21 cm. Ingenaaid met omslag. 16 p. Gezet uit de Lutetia en gedrukt door Meijer in Wormerveer op Hollandsch in een oplage van 50 exemplaren. [Typografische verzorging J. van Krimpen]. 1e druk. Keurig exemplaar.
€ 125
* Typographie pure. Anoniem verschenen poëzie-uitgave in groot formaat. De Jong 370. Een exemplaar met een wat verbruind omslag (maar met brandschoon binnenwerk, én inliggende rekening voor de grote verzamelaar van clandestiene en illegale literatuur A.J. Eschauzier) is leverbaar voor € 95.

16. [SANDBERG, Willem] Experimenta typografica 1. Lectura sub aqua. [Amsterdam, Vijf Ponden Pers], (1943). Geniet. 32 p. (deels uitklapbaar). Gedrukt door J.F. Duwaer in rood en zwart een oplage van 200 genummerde exemplaren. Exemplaar zonder stofomslag, omslag op voorzijde gevlekt en met lijmresten.
Verkocht
* Typografisch hoogstandje, waarbij de typografie de inhoud interpreteert, en letterlijk verbeeldt, zoals in de combinatie van rood en zwart bij Proudhons ‘La propriété, c’ est le vol’. Ook met teksten van Bergson, Marsman, Nietzsche, Sandberg zelf (‘een deel der nederlanders leeft onder water’), Shelley, maar vooral Ortega y Gasset. Helaas ontbreekt het decoratieve stofomslag. De Jong 258.

17. [SANDBERG, Willem] Experimenta typografica 3: Gnothi se auton. (Amsterdam, Vijf Ponden Pers, 1945). Ingenaaid met een omslag van ruig, handgeschept Zaans Bord (met nummer 3 in rood aan de binnenkant). (32) p. Gezet door Frans Duwaer uit 17 lettertypen en gedrukt in een oplage van 100 genummerde [= 55 ongenummerde] exemplaren. 1e druk.
€ 375
* Fragmenten van grote denkers: Klages, Nietzsche, Goethe, Gorki, Adolphe Prins, Ebner-Eschenbach, Pierre Abraham, Herakleitos, Shelley, Freud, Keyserling, Scheler en ‘?’ in gevarieerde, eigenzinnige vormgeving van Willem Sandberg. De Oud-Griekse woorden ‘Gnothi se auton’, die u in Sandbergse scheurletters groeten op de titelpagina, betekenen ‘Ken uzelf’.

Het zetsel voor deze uitgave was gereed toen drukker Frans Duwaer op 8 juni 1944 gearresteerd werd. Twee dagen later werd hij door de Duitsers geëxecuteerd. Maar het loodzetsel bleef bewaard en de uitgave verscheen in september 1945 voor de Vijf Ponden Pers. Het volgende deel in deze serie, Experimenta 2, werd pas in 1969 gepubliceerd. De Jong 259.

18. BALKEMA, A.A. Catalogus van vijftig boeken en boekjes zonder toestemming uitgegeven in de jaren 1942-1945 door A.A. Balkema te Amsterdam. Amsterdam, A.A. Balkema, juni 1945. 19 x 11 cm. Cahiersteek. 16 p. zonder omslag, zoals uitgegeven. Gedrukt op Ossekop-papier. 1e druk. Papier deels verbruind.
Verkocht
* Mooi vormgegeven catalogus met inleiding, overzicht van de Vijf Ponden Pers, de uitgaven van boekhandelaar A.A. Balkema (1906-1996) en het Zwarte Schaap, met een lijstje Binnenkort nog te verwachten en In voorbereiding.

Op onze website vindt u aan allerlei onderwerpen gewijde pagina’s met leverbare titels, zoals Franse boeken, Duits en Engels, maar ook een aan de Eerste en Tweede Wereldoorlog gewijde afdeling, een per Nederlandse provincie gesorteerd allerlei, politiek, efemera en wat niet al. Alles om de verveling te verdrijven.