Nieuwsbrief 1006: Herman de Man

Wie rhythmisch zuiver vloeken kan, die moet niet hortend bidden. Bij toeval vonden wij in een doos een mapje foto’s van een motorrace, gemaakt door Herman de Man, en dat was de aanleiding tot deze korte nieuwsbrief waarin enkele heel bijzondere items worden aangeboden, waaronder twee complete romanmanuscripten. Fel komt het dramatische leven van deze ten onrechte voor een streekromanschrijver gehouden gedrevene erin tevoorschijn.

Herman de Man werd als Joodse jongen in Woerden op 11 juli 1898 geboren met de naam Salomon Herman Hamburger, kortweg Sal. Na een ongeregeld leven wist hij in de jaren twintig als Herman de Man een schrijversloopbaan op te bouwen met zijn aanstekelijke, naturalistische vertellingen, die vaak met veel couleur locale in het Zuid-Hollandse en Utrechtse groene weideland spelen: Ammerstol, Benschop, Cabauw, Gouda, Hoenkoop, IJsselstein, Linschoten, Lopik, Oudewater, Schoonhoven, Willeskop, Woerden… Geprezen door Nijhoff, geminacht door enkele andere recensenten – hoe het hem verder ging ziet u in deze nieuwsbrief.

1. MAN, Herman de De barre winter van negentig. Baarn, Bosch & Keuning, 1936. Grof linnen met stofomslag. 240 p. 1e druk. Omslag op rug en achterkant iets verbruind en beschadigd, hoekjes wat gesleten.
Verkocht
* Mooi stofomslag met de titel in zwart in een kader van brede rode banen. Bijgevoegd: zeer fraaie uitgeversreclamefolder voor dit boek, gedrukt in rood en zwart, geïllustreerd met een grote linosnede. ‘Door en door hollandsch’!
En bijgevoegd: Meester Lampelaar. 1e druk, 1929.

2. (MAN, Herman de) Collectie efemera.
1. Prospectus van Heilig Pietje de Booy met fraaie omslagillustratie van Fré Cohen.
2. Prospectus van Marie of hoor ook de wederpartij.
3. Prospectus van Geiten.
4. Prospectus van De kleine wereld.
5. Vier kaarten en een perforatiebiljet met beschrijvingen voor de boekhandel, ca. 1940 (Geiten (2 x), Rijshout en rozen, Zonen van den Paardekop en de herdruk van Rijshout en rozen).
6. Rynbende. Blijmoedig maandblad. Redacteur Herman de Man. Jg. 2, nr. 3, 1 november 1929. Met bijdragen van o.a. Jan Campert, Albert Kuyle en Herman de Man.
7. Folder over een expositie in het stadhuis van Oudewater over De Man (1972).
8. Ansichtkaart van De Man (originele foto door Willem Coret), ca. 1930.
Verkocht
Ad 1: Het stofomslag van deze roman (verschenen rond 10 april 1940) met een illustratie naar een schitterende, grote linosnede van Fré Cohen vindt men nooit zo fris als dit zeldzame prospectus.

3. MAN, Herman de Een stoombootje in de mist. Amsterdam, Nederlandsche Keurboekerij, 1933. Gedecoreerd linnen (bandtekening Lambert Simon). 220 p. 3e druk. Naam op schutblad.
Verkocht
* Op de Franse titel een handgeschreven opdracht van de echtgenote van Herman de Man: ‘Met vriendelijken dank/ voor een betoonden/ menschelijken dienst/ Berlicum/ 27 Mei 1940./ Eva M. de Man’. Inliggend een getypte brief van Eva, gericht aan F.H.A. Hendricks in den Bosch, op dezelfde dag gedateerd: ‘Hoe kan ik U danken voor uw vriendelijke bemiddeling. Ik heb na uw bezoek doorloopend in angst gezeten en heb urenlang zitten denken hoe uit deze beroerde omstandigheid te komen. (…) juist deze Heer v.d.B. zou roet in het eten komen gooien. (…) Ik beloof U dat, zoodra ik wat geld heb, ik de schuld bij hutje en mudje zal afbetalen. Ik werk als een paard. De zorgen, de schulden en de verantwoordelijkheid rusten thans op mij alleen en ik heb nooit geweten dat ze zóó zwaar waren te torsen.’
Herman de Man (1898-1946) was in april 1940 naar de Franse Alpen gereisd om boeken te schrijven, die konden bijdragen aan het afbetalen van een schuld van 2000 gulden. Bij de Duitse inval probeerde hij terug naar huis te gaan, maar dat mislukte. Zijn echtgenote bleef met zeven kleine kinderen achter in hun huis in Berlicum, belaagd door schuldeisers en de steeds strengere anti-joodse maatregelen van de bezetter. Onderduiken deed zij niet; al in het midden van de jaren 20 waren Herman en Eva diep-gelovig rooms-katholiek geworden, en de katholieke joden zouden natuurlijk gevrijwaard blijven van vervolging. Eva had via de post schriftelijk contact met haar man. In 1942 wist hij van Frankrijk naar Engeland te ontkomen. Maar in datzelfde jaar werd Eva met vijf van haar zeven kinderen in Auschwitz vermoord, wat haar echtgenoot pas in augustus 1945 vernam.

4. MAN, Herman de Het bezoek. Kerstverhaal. Amsterdam, Roman-boek- en kunsthandel H. Nelissen, (ca. 1950). Genaaid met rood sierkoord. 32 p. incl. omslag. Gedrukt in rood en zwart met versiering op alle pagina’s. Wat verbruind. Met de handgeschreven naam van Kees Lekkerkerker op de titel.
Verkocht

5. MAN, Herman de Krantenknipsels. Map met krantenknipsels. Keurig geknipt, geïdentificeerd en gedateerd.
Verkocht
* Circa 40 stuks. 1935-1980, ook uitgebreid over de vliegramp bij Schiphol waarbij Herman de Man in 1946 om het leven kwam.

6. MAN, Herman de De ruige meid van Blokland. Waarover fluisterend gesproken wordt van geslacht op geslacht, als de uren schemerig zijn in Benschop en daaromtrent. Afgeluisterd en oververteld door Herman de Man. 1921. Compleet handschrift. 21,5 x 14,0 cm. Dun schrijfpapier. In katernen in zelfgemaakt papieren omslag. 90 bladen, eenzijdig in paarse pen beschreven, ca. 34 regels per pagina. Voorop handgeschreven titel en handtekening van de schrijver, gevolgd door een titelpagina met getekende driehoek, guirlande en jaartal. Enkele doorstrepingen en verbeteringen. Laatste blad (7,0 x 14,0 cm) voorzien van ondersteunend velletje Japans papier. Gevoegd in een luxe overslagdoos met perkamenten rug en gemarmerde platten, aan de binnenkant voorzien van fluweel. Met rugtitel.
Verkocht
* Schitterend compleet manuscript, daterend uit het jaar 1921, waarin Herman de Man alias Salomon Hamburger (1898-1946) een ongeregeld bestaan in België verruilde voor een bijna even ongeregeld bestaan in Nederland. De roman is bij ons weten inhoudelijk niet bestudeerd en onuitgegeven, maar het materiaal is wellicht deels hergebruikt voor andere boeken van De Man (wiens eerste roman Aardebanden overigens pas in 1922 verscheen, nadat hij wel in allerlei tijdschriften had gepubliceerd). Het keurig verzorgde, regelmatige handschrift, mooi opgemaakt en geschreven in paarse inkt, is recent vervat in een speciaal gemaakte kunstzinnige doos.

7. MAN, Herman de Sandertjes millioenendroom. Als dieven lieven. (Compleet handschrift uit een voorstadium van de roman Weideweelde). 162 (op één na) eenzijdig beschreven bladen in katernen, gevat in een blad met opschrift ‘Als Dieven Lieven/ Herman de Man’. Ca. 23 x 15 cm. In een op maat gemaakte gemarmerde doos met in goud betitelde perkamenten rug (ca. 2010, binderij Phoenix). Dicht opeen geschreven handschrift (80 r. op één blad is geen uitzondering) met gebruikssporen, doorhalingen, weggeknipte bladen. Aan het eind een tweezijdig beschreven, los blad ‘Nota’s tot wijzigingen in de Copy van “Sandertjes Millioenendroom”, bij herwerking aan te brengen.’
Verkocht
* Omvangrijk manuscript. Dit voorstadium van de in 1923 bij P.N. van Kampen & Zoon gepubliceerde roman Weideweelde. Een vertelling uit het leven van Sander Goegebuur, is bestudeerd door Gé Vaartjes, die deze roman bespreekt in zijn biografie van Herman de Man op p. 126-127. Met een mooi – zij het doorgestreept – motto op blad 1: ‘Wie rhythmisch zuiver vloeken kan, die moet niet hortend bidden.’
Met een mooi exemplaar van de roman Weideweelde.

8. (MAN, Herman de) Stencils met krantenknipsels over de vliegramp op Schiphol van 14 november 1946. Officiële stencils met uitvoerige beschrijving van de ramp en opsomming van alle 26 dodelijke slachtoffers. 5 bladen, eenzijdig bedrukt. Met drie krantenknipsels over de ramp, in flink formaat, uit Het Vrije Volk, Het Parool en Het Belang van Limburg. Goede staat.
Verkocht
* Over de vliegramp bij Schiphol waarbij schrijver Herman de Man in 1946 om het leven kwam.

9. MAN, Herman de Zes originele foto’s van de Dumonceau-bekerrit door België en Luxemburg op 29 mei 1937. 6 zwartwitfoto’s (11 x 17 cm), alle aan de achterkant voorzien van een rood stempel ‘Copyright Herman de Man Fotoreportage’ met de datum in potlood alsook een handgeschreven bijschrift (b.v. ‘Nog niet goed wakker’; ‘De bocht kort… en de spieren lang. Millimeteren Jan!’). Goede conditie. Met bijbehorende gedrukte ‘Deelnemerslijst Dumonceau-bekerrit XIX’.
Verkocht
* Op alle foto’s ziet men een Zündapp-motor met zijspan rijden met het nummer 27, volgens de deelnemerslijst van Jan de Jager uit Amsterdam. Zijn bijrijder haalt halsbrekende toeren uit om in de bocht het voertuig in evenwicht te houden. Enkele foto’s vertonen ook auto’s. Achter op de foto’s worden verschillende plaatsen genoemd, onder andere ‘Start te Antwerpen’, Waulsort, Siebenbrünnen. Op een foto staat een wegwijzer naar het Luxemburgse dorpje Bereldange.

Leuke, levendige foto’s uit de tegenwoordig minder bekende carrière van Herman de Man als sportjournalist: op 29 en 30 mei 1937 verzorgde hij voor de Katholieke Radio Omroep een verslag van deze internationale race, waarvoor graaf Jean du Monceau de Bergendal de beker beschikbaar stelde (wiens vader, tussen haakjes, zijn kasteel te Gistoux in 1926 verkocht had aan de vader van E. du Perron).

10. FENIKS-REEKS Boeken en schrijvers uit de zesde Feniks Reeks. Met portretten. (&) De zevende Feniks Reeks (&) De achtste Feniks Reeks. Antwerpen, Het Kompas, (ca. 1938-1940). Geniet. 24; 24; 8 p. Nette conditie. Vage stempels van de Brusselse boekhandel Gudrun.
Verkocht
* Mooi verzorgde boekjes. Nr 8 is veel eenvoudiger dan de twee andere, maar dat verscheen dan ook (volgens pen-notitie) in oktober 1940. Met portretten en citaten van o.a. Ernest Claes, Herman de Man, Top Naeff, Leo Meert en Marianne Philips. Ook Russen en Noren zijn vertegenwoordigd, o.a. Dostojewski en Hamsun.

Zeker in deze nieuwsbrief loont het om te klikken op de ingevoegde plaatjes, die verhelderend en ontroerend kunnen zijn als je ze groter ziet.