Nieuwsbrief 699: De ronde kant van de aarde

In deze korte nieuwsbrief gaan we terug naar het Parijs van de jaren vijftig.

Een dichter die zich Hans Andreus noemt verlaat Amsterdam in de lente van 1951 om zich bij de in Parijs wonende en werkende dichters en schilders te voegen: Vinkenoog, Lucebert, Claus, Corneille, Appel en vele anderen. Zijn ontmoeting met Karel Appel resulteert een jaar later in de publicatie van De ronde kant van de aarde. Van deze zeldzame bundel is in 1979 een facsimile-herdruk gemaakt, maar wij bieden een origineel (en uniek) exemplaar aan.

Van de twee dichtbundels van Andreus die vervolgens verschenen hebben we een exemplaar en een typoscript uit het bezit van Hugo Claus. Deze drie items zijn alle voorzien van opdrachten aan met Andreus’ bevriende Vijftigers.

Aan het slot van de lijst staat een verzameling brieven van Hans Andreus, zich een decennium later weer op Hollandse bodem bevindend, maar niet minder belangwekkend.

1. ANDREUS, Hans, & Karel APPEL De ronde kant van de aarde. Tekeningen [7] van Karel Appel. Tekst van Hans Andreus. (Parijs, eigen beheer, mei 1952). Drie losse vouwbladen (zonder omslag). (12) p. Gedrukt in een oplage van 100 [door Andreus] genummerde exemplaren. 1e druk. Mooi exemplaar met slechts twee scheurtjes in het laatste blad.
€ 650
* Exemplaar met handgeschreven opdracht van Andreus op de titelpagina: ‘Parijs, Juni ’52/ Voor Bert Schierbeek/ → [gedrukt:] Hans Andreus’.
De tweede dichtbundel van Andreus, zijnde de eerste geïllustreerde bundel en de eerste in eigen beheer, met zeven (paginagrote) illustraties van Appel. Dit exemplaar schonk Andreus bij verschijnen aan zijn jonge vriend en mede-Vijftiger Bert Schierbeek. Van De ronde kant van de aarde zijn enkele exemplaren bekend met een vergelijkbare opdracht aan een bevriende kunstenaar. Al deze exemplaren hebben een laag nummer. Dit exemplaar is genummerd ’13’.
Het ontbreken van het omslag wordt ruimschoots gecompenseerd door deze belangrijke provenance.
Slagter 22.

2. ANDREUS, Hans Italië. (Met [2] tekeningen van Lucebert). Den Haag, Stols, 1951. Ingenaaid (omslagontwerp Lucebert). 36 p. 1e druk.
€ 160
* Exemplaar met handgeschreven, gesigneerde opdracht van Hans Andreus op de Franse titel: ‘voor Hugo &/ Elly/ CLAUS,/ Dec. Parijs, ’52/ Hans Andreus’.

3. ANDREUS, Hans De taal der dieren. De complete bundel in doorslag van typoscript. 38 bladen. 27,3 x 21,5 cm. In rood linnen overslagdoos met verzonken blauw titeletiket op voorzijde (Binderij Phoenix).
€ 1450
* Met handgeschreven, gesigneerde opdracht op het eerste blad: ‘Voor Hugo [Claus] & Elli,/ in vriendschap & hoe dat/ allemaal heet en wordt/ en werd en is,/ van/ Hans Andreus/ Oct. ’51’.
De taal der dieren zou in 1953, twee jaar na dit typoscript dus, verschijnen in de Ultimatumreeks van De Bezige Bij. Inhoudelijk zijn er af en toe significante verschillen. Op blad 9 werd met pen een zin tussengevoegd, op blad 18 het oneindigheidsteken. Van blad 36 en 37 ontbreekt de onderste helft, met verlies van drie kwatrijnen.
Bijgevoegd: Hans Andreus, De taal der dieren. Amsterdam, De Bezige Bij, (1953). Ingenaaid. 48 p. Gedrukt in een oplage van 500 genummerde exemplaren. 1e druk. Ultimatumreeks II,1.

4. ANDREUS, Hans Negen handgeschreven brieven, een getypte brief, vijf getypte gedichten en een handgeschreven essay aan de redactie van De Gids. 1. 27,5 x 21,5 cm. Eén blad. Alleen recto. Gesigneerd ‘Hans Andreus’ en gedateerd ‘Amsterdam 20 September, 1963’. 6 regels tekst. 2. 27,7 x 21,5 cm. Eén blad. Alleen recto. Gesigneerd ‘Hans -‘ en gedateerd ‘Amsterdam 13 Februari, 1964’. 22 regels tekst. 3. 27,7 x 21,5 cm. Eén blad. Alleen recto. Gesigneerd ‘Hans Andreus’ en gedateerd ‘Bergen-N.H. 19 Maart, 1964’. 6 regels tekst. 4. 27,7 x 21,5 cm. Eén blad. Alleen recto. Gesigneerd ‘Hans -‘ en gedateerd ‘Bergen N.H. 9 April, 1964’. 15 regels tekst. 5. 27,7 x 21,5 cm. Eén blad. Alleen recto. Gesigneerd ‘Hans -‘ en gedateerd ‘Bergen-N.H. woensdag [15 april 1964]’. 10 regels tekst. 6. 27,7 x 21,5 cm. Eén blad. Alleen recto. Gesigneerd ‘Hans Andreus’ en niet gedateerd [14 mei 1964]’. 16 regels tekst. 7. 27,7 x 21,5 cm. Eén blad. Alleen recto. Gesigneerd ‘Hans Andreus’ en gedateerd ‘9 Juni [1964]’. 3 regels tekst. 8. 27,7 x 21,5 cm. Eén blad. Alleen recto. Gesigneerd ‘Hans Andreus’ en gedateerd ‘Dinsdag 23 Juni ’64’. 11 regels tekst. 9. 27,7 x 21,5 cm. Eén blad. Alleen recto. Gesigneerd ‘Hans -‘ en niet gedateerd [29 juli 1964]. 6 regels tekst. 10. 27,7 x 21,5 cm. Eén blad. Alleen recto. Gesigneerd ‘Hans Andreus’ en gedateerd ‘Hoevelaken 29 sept. ’71’. 3 regels tekst. Met originele envelop.
€ 1650
* Interessante collectie brieven en een spraakmakende boekbespreking van een meestentijds gehaast auteur. In de eerste brief aan de redactiesecretaris van De Gids trekt Andreus het gedicht ‘Bedoel’ terug voor publicatie, omdat het intussen al in de bundel Aarde is opgenomen. Hij werkt aan een gedichtencyclus, maar kan nu niets inzenden: ‘Ik heb nog wel wat oude gedichten, maar ik vind ze zelf stomvervelend’. ‘Bedoel’ is evenwel bijgevoegd in typoscript (met twee handgeschreven correcties) en als drukproef.
De tweede brief begeleidt Andreus’ eerste stuk voor de kroniek ‘Reacties van een lezer’. ‘Ik heb dit stuk in wat moeizame omstandigheden geschreven want mijn vader was overleden en behalve emotionele dingen raakte ik door begrafenis en familietoestanden nogal achter op mijn werkschema’. Uitvoerig over de titel van zijn kroniek: ‘Kroniek met kritiek’ en ‘Kritische Kroniek’ zijn geen van beide favoriet. Opmerkelijk: ‘Door enige verwarring in mijn werkkamer heb ik ’t stuk per ongeluk in de vuilnisbak gegooid, maar ’t er later weer uitgevist’.
De derde brief is kort maar belangrijk: ‘Onbeschrijflijk druk, daarom nu eerst stuk over Jan Cremer. In handschrift, sorry’. Bedoeld wordt de bespreking door Andreus van Ik, Jan Cremer voor het aprilnummer: het volledige handschrift van vijf bladen is bijgevoegd. Andreus heeft een genuanceerd oordeel over de onverbiddelijke bestseller: ‘enfin, je leest deze nieuw-realistische schelmenroman met zoveel doodgewoon lezersplezier dat je het doorleest en doorleest en de 344 bladzijden wilt uitlezen als vroeger een dubbele Karl May […] Een intellectueel boek is het niet […] Maar het boek is goed. Het heeft niets met Grote Kunst te maken’.
In de volgende brieven gaat het over de kroniekonderwerpen (‘Ik weet nog niet waar ik ’t de volgende keer over zal hebben; ik denk gewoon wat lullen over poëzie’) en de rommelige kopij (‘Dan krijg je mooie getikte vellen met ook niet zulke lange zinnen d’r op’, ‘een slordig schrijver, deze heer’). Ter begeleiding van een stuk over Armando: ‘De conclusie vooral: dat uitgerekend hij nooit het lef heeft gehad om met het materiaal van zijn emoties etc. te werken, zoals een dichter dat moet doen’.
Met de laatste brief stuurt Andreus een geleende dichtbundel van Hoornik retour. Vier getypte gedichten zijn eveneens bijgevoegd.