Nieuwsbrief 756: De andere Aletrino

A. Aletrino (1858-1916) gaat in de handboeken literatuurgeschiedenis door voor een somber man, de schrijver van sensitivistisch en zwartgallig proza. In deze nieuwsbrief bieden we zijn romans en novellen aan, maar staan we ook uitgebreid stil bij de andere Aletrino, de sociaal bewogen medicus.

Aletrino hield zich zijn hele leven lang bezig met het probleem van de prostitutie. Hij probeerde criminaliteit te verklaren door de schedelomvang van geneesheren, journalisten, paranoialijders en moordenaars te vergelijken. Hij was de eerste in Nederland die pleitte voor gelijke behandeling van hetero’s en ‘uranisten’. Aletrino veroordeelde niet.

Vele van de zeldzame brochures en overdrukken in de nieuwsbrief zijn afkomstig van Leopold Aletrino (1890-1970), de zoon van David Salomon Aletrino, een oudere broer van de schrijver-medicus. Leopold Aletrino was een journalist met literaire aspiraties, die zijn oom geregeld om advies vroeg.

1. ALETRINO, A. Collectie tijdschriften met bijdragen van en over Arnold Aletrino uit het bezit van zijn oomzegger Leopold Aletrino. Acht nummers van De Nieuwe Gids uit 1911 en 1912, en Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift van februari 1916. Alle nummers op één na zijn voorzien van de oorspronkelijke omslagen, maar de tijdschriften zijn in matige staat, op de rug overplakt met plakplastic en van notities en aanstrepingen in balpen door Leopold Aletrino.
verkocht
* Bevat o.a. boekbesprekingen (o.m. over Le Docteur Cabanès, Drabbe, Verschoren, Vermeersch en Felix Timmermans), maar ook de novelle ‘Verloving’. Voorts bijdragen van o.m. Kloos, Netscher, Heijermans, Boeken, Veth, Mijnssen, Van Eyck, Erens, Leopold, Timmermans en Wagenvoort. Elsevier bevat de necrologie van Aletrino, die in januari 1916 was overleden. Toegevoegd een overdruk van De Gids, januari 1947 met een uitvoerig artikel van Leopold Aletrino over zijn oom.

2. ALETRINO, A. Handgeschreven ansichtkaart aan ‘Herrn L. Aletrino’. 8,9 x 14,0 cm. Recto en verso. Gesigneerd ‘Arnold’ en gedateerd ’31. Aug. ’10’. 3 regels tekst.
verkocht
* De schrijver feliciteert zijn neef Leopold Aletrino, die op 2 september zijn twintigste verjaardag zou vieren: ‘Groei op tot een groot bankier, wees gehoorzaam aan je superieuren, lees élken ochtend een kapittel uit den bijbel en wend je af van redelooze vrouwspersonen’.
Bijgevoegd: Handgeschreven ansichtkaart aan ‘Herrn L. Aletrino’. 9,0 x 14,0 cm. Recto en verso. Gesigneerd ‘Jupie [= Julia van Stockum]’ en gedateerd ‘1 September’ [datum poststempel: ’31 VIII 10′]. 13 regels tekst. Aletrino’s tweede vrouw feliciteert haar neef en wenst hem nog vele jaren. Ze vindt het ‘heel gezellig’ dat Leopolds ouders bij hen logeren, al is het moeilijk twee dingen tegelijk te doen, ‘praten en melk koken b.v.’
En: Ansichtkaart ‘Chernex – Vue générale’. 9,0 x 14,0 cm. Met in het handschrift van Leopold Aletrino: ’20 Mei/Juni/Juli 10./ 1910′, de tijd die hij bij zijn oom doorbracht.

3. ALETRINO, A. Handgeschreven briefkaart aan ‘Den Weled. Heer D. Aletrino’. 8,9 x 14,0 cm. Recto en verso. Gesigneerd ‘Arnold’ en gedateerd ‘Chernex s Montreux Chalet George Maurice. ’30 April ’15’. 8 regels tekst. Laatste drie zinnen onderstreept.
€ 150
* Dramatische kaart, waarop de schrijver zijn broer David informeert over zijn gezondheid: ‘Ofschoon ik wel iets of wat vooruit ga, blijft mijn hart zwak en slap […] en mijn geestestoestand even labberlottig’. Aletrino zal niet meer corresponderen ‘tot er iets anders te vertellen is, te goede of te kwade’. Over een artikel van zijn neef, Davids zoon, Leopold: ‘T eenige wat ik er op heb aan te merken is dat ’t me wanhopig maakt, dat ik zóó achteruit ben gegaan en zóó verminder, dat ik ’t niet zóó meer zou kunnen schrijven. Ik wilde, dat ik ’t had geschreven’.
Arnold Aletrino woonde sinds 1909 in Zwitserland, in de hoop te genezen van zijn talrijke kwalen. Tot april 1915 moest hij hiervoor aan de morfine. Hij overleed op 16 januari 1916, na op zijn sterfbed meermalen naar zijn broer te hebben gevraagd.

4. ALETRINO, A. Handleiding bij de studie der crimineele anthropologie. Amsterdam, Tierie & Kruyt, 1904. Halflinnen met hoeken. (8), 336 p. Geïllustreerd met foto’s, tekeningen en grafieken. 1e druk.
€ 40
* Alleen het eerste deel. Interessant, sterk op Lombroso leunend handboek. De laatste paragraaf heet ‘tatouage’.

5. ALETRINO, A. Hermaphrodisie en uranisme. Voordracht, den 5en Juni 1908 te Amsterdam voor de candidaten van de Juridische Faculteit van het A.S.C. gehouden. Amsterdam, Van Rossen, 1908. Karton met origineel omslag opgeplakt. 80 p. 1e druk. Met bibliotheekstempel en exlibris van Philip Tuyt (ontwerp Cor Alons).
€ 85
* Philip Tuyt (1881-1943) was homoseksueel, psychiater en lid van J.A. Schorers comité.

6. ALETRINO, A. Hoe een roman wordt geschreven. Voordracht gehouden in Panta Noèta te Utrecht. Zonder plaats, zonder uitgever, 1902. Apart gepagineerde overdruk uit De XXe Eeuw, juni 1902, p. 702-745. Ingenaaid. 44 p. Rug beschadigd, katernen los.
verkocht
* Alleraardigst kijkje in de keuken van een romanschrijver – niet alleen van Arnold Aletrino, maar ook van Van Eeden, Maupassant, Balzac en andere beroemde schrijvers. Uit de bibliotheek van Leopold Aletrino, de zoon van een broer van Arnold. Met Leopolds naamstempeltje op pagina 1 en leesstreepjes met balpen en blauw potlood, onder andere waar het gaat over de verloving van zijn ouders.

7. ALETRINO, A. Is celstraf nog langer geoorloofd en gewenscht? Amsterdam/ Leipzig, Maas & Van Suchtelen, 1906. Ingenaaid. (8), 172 p. 1e druk. Boven- en onderzijde rug iets beschadigd, maar verder zeer goed. Stempels ‘Ter Recensie’ op omslag en titelpagina.
€ 25
* Met uitvoerig overzicht van het gebruik en het resultaat van celstraffen in andere landen.

8. ALETRINO, A. Is celstraf nog langer geoorloofd en gewenscht? Amsterdam/ Leipzig, Maas & Van Suchtelen, 1906. Ingenaaid. (8), 172 p. 1e druk. Rug beschadigd, voorzijde omslag en eerste katernen los. Hoekje uit omslag geknipt.
verkocht
* Exemplaar met handgeschreven opdracht van de auteur: ‘Van den Schrijver./ 10 Nov. ’06.’

9. ALETRINO, A. Laatste liefde. Overdruk uit De XXe Eeuw [jrg. 11, april 1905]. Officiële overdruk, voorzien van een groen omslag waarop gedrukt ‘overgedrukt uit de XXe Eeuw’ en (eveneens gedrukt) ‘Van den schrijver.’ Ingenaaid. (24) p. Rug aan bovenzijde ingescheurd.
verkocht
* Uit de bibliotheek van de schrijver Leopold Aletrino, neef (oomzegger) van A. Aletrino, met zijn naamstempeltje op de eerste blanco pagina.

10. ALETRINO, A. Het leven der verpleegster. Voordracht op den 17en Nov. 1900 te Amsterdam gehouden in de Ned. Vereeniging tot bevordering der belangen van verpleegster en verplegers. Amsterdam, Tierie & Kruyt, 1900. Ingenaaid. 48 p. 1e druk. Omslag fors beschadigd, losliggend, gescheurd en geplakt met sellotape. Titelpagina ook geplakt met sellotape. Zeldzaam!
verkocht
* Uit de bibliotheek van Aletrino’s neef Leopold Aletrino, die op de Franse titel schreef: ‘Gaarne in bruikleen afgestaan aan mej. Zr. F. Meyboom met het verzoek de brochure weer aan de eigenaar te doen toekomen indien de omstandigheden daartoe aanleiding geven. L. Aletrino (juli 1964)’.

11. ALETRINO, A. Martha. Amsterdam, Scheltema Holkema, [1895]. Blauw linnen (tweede band). (8), 252 p. 1e druk. Enkele lichtere plekjes aan de rand van het voorplat. 2 x naam voorin (‘A. ’t Hart’).
€ 40
* Sensitivistische roman van Aletrino in eerste druk.

12. ALETRINO, A. Naar aanleiding van De Ryckère’s boek “La femme en prison et devant la mort”, en van Dr. Cox’ biologische studie Over de aequivalentie van man en vrouw. Amsterdam, Van Rossen, 1898. Geniet. 24 p. Voor- en achterzijde omslag los. Stempel op eerste pagina.
€ 75
* Apart uitgegeven overdruk uit Psychiatrische en Neurologische Bladen 2 (1898). Zeer zeldzaam: in de ‘Lijst van publikaties van A. Aletrino’ in Bzzlletin 99 (1982) noteert Marijke Stapert-Eggen ‘Vermeld bij Brinkman; niet gevonden’.

13. ALETRINO, A. Napoleon’s laatste levensjaren. Amsterdam, Van Holkema & Warendorf, [1916]. Linnen. 368 p. 1e druk. Waterschade. Met mooi exlibris van Garmt Stuiveling.
verkocht

14. ALETRINO, A. Novellen. Amsterdam, Scheltema & Holkema, [1895]. Ingenaaid. (4), 260 p. Niet afgesneden. 1e druk. Zeer goed exemplaar met slechts een minimaal verbruind omslag.
€ 50
* Bundeling zwartgallige verhalen.

15. ALETRINO, A. Novellen. Amsterdam, Scheltema & Holkema, [1895]. Ingenaaid. (4), 260 p. 1e druk.
€ 25
* De voorzijde van het omslag is aan de bovenzijde 8 cm ingescheurd, de achterzijde van het omslag 4 cm. De voorzijde van het omslag is enigszins streperig gevlekt.

16. ALETRINO, A. Over eenige oorzaken der prostitutie. Amsterdam, Tierie & Kruyt, 1901. Meegebonden in convoluut. 56 p. 1e druk. Band beschadigd, platten los.
€ 95
* Voorafgegaan door H. Pierson: Openbare brief aan Dr. A. Aletrino naar aanleiding van diens brochure “Over eenige oorzaken der prostitutie”. Tierie & Kruyt, 1902. (36 p.). Gevolgd door een zestal geschriften over prostitutie en geslachtsziekten uit dezelfde periode, in het Frans en Nederlands, waaronder van H. Pierson: De waarde van een degelijk boek. Een leekenpleidooi voor de wiskundige behandeling der statistiek. 1901. (64 p.). Zeer schaarse collectie!

17. ALETRINO, A. Over ontoerekenbaarheid. Openbare les. Amsterdam, Scheltema & Holkema, 1899. Ingenaaid. 40 p. 1e druk. Rug aan onderzijde ingescheurd.
€ 60

18. (ALETRINO, A.) Spotversje ‘Dr. A. Aletrino’ in De Ware Jacob, 4e jrg., no. 40. Medisch nummer, zaterdag 1 juli 1905. 32 x 25 cm. Origineel omslag bedrukt in rood en donkerblauw. 12 p. 1e druk. Omslag beschadigd en gekreukt, randen met wat slijtage.
€ 35
* Zinspeling op Aletrino, zijn rol in Pijpelijntjes en het uranisme. Met portret door G.B.J. Westermann. Ook met zeer fraaie spotprenten, grappen en verzen over andere medici. Het originele omslag is in matige staat, maar wel zeer zeldzaam. Voorzien van vele advertenties.

19. ALETRINO, A. Twee opstellen over crimineele anthropologie. Amsterdam, Scheltema & Holkema, 1898. Halflinnen (contemporaine privéband). (8), 132 p. 1e druk. Wat slijtage; naamstempeltje op titelpagina uitgescheurd. Met stempel ‘Present-exemplaar ter bespreking’.
€ 25

20. ALETRINO, A. Twee opstellen over crimineele anthropologie. Amsterdam, Scheltema & Holkema, 1898. Halflinnen (contemporaine privéband). (8), 132 p. 1e druk. Stempeltjes ‘Leesmuseum Amsterdam’. Voor-, achterzijde en rug van het oorspronkelijk omslag zijn op de band geplakt.
€ 25

21. ALETRINO, A. Twee opstellen over crimineele anthropologie. Amsterdam, Scheltema & Holkema, 1898. Ingenaaid. (8), 132 p. 1e druk.
€ 15
* De rug is behoorlijk beschadigd, waardoor het boek in katernen uiteenvalt.

22. ALETRINO, A. Verloving. Overdruk uit De Nieuwe Gids [maart 1912]. Met groen omslag waarop gedrukt ‘Overgedrukt uit de “De Nieuwe Gids” en speciaal gepagineerd 1-33. Ingenaaid. 34 p. Voorzijde omslag los.
verkocht
* Exemplaar met handgeschreven opdrachtje van de auteur: ‘v.d.S./ Chernex, Maart ’12’. Uit de bibliotheek van de schrijver Leopold Aletrino, neef (oomzegger) van A. Aletrino, die zijn laatste jaren woonde in het Zwitserse Chernex bij Montreux.

23. ALETRINO, A. Zuster Bertha. Amsterdam, Versluys, 1891. Donkerblauw linnen. 248 p. Scheefgelezen. Belettering op rug en (deels) op voorplat vervaagd. Kleine resten van verwijderd ex libris op binnenzijde voorplat.
Verkocht
* ‘In het witte morgenlicht sliep de operatiekamer, voortdommelend onder het zachte suizen van den waterketel, die in den hoek, boven een blauwgrijze gasvlam, rustig borrelde.’ Roman, niet zonder hartstocht, in een medisch milieu. In druk opgedragen aan die andere schrijvende medicus van de Tachtigers, en diens vrouw Martha.

24. ALETRINO, A. Zuster Bertha. Amsterdam, Versluys, 1891. Ingenaaid. 248 p. Rug gebroken maar niet los.
€ 45
* Enkele beschadigingen aan de rug, scheurtje in Franse titel, maar toch een acceptabel exemplaar van een kwetsbaar boek.

voor en tegen

25. HAAN, Jacob Israël de (als:) Jacob de HAAN Pijpelijntjes. Amsterdam, Jacq. van Cleef, 1904. Ingenaaid. 220 p. 1e druk. Omslag met plakbandstrepen, vage naam op titel, maar een goed exemplaar (professioneel restauratierapport bijgevoegd).
€ 3000
* Een mythisch boek uit de moderne Nederlandse letterkunde! Deze eerste druk van Pijpelijntjes, verschenen in juni 1904, is een van de zeer weinige exemplaren met het complete originele omslag, zelfs inclusief de rug.
A. Aletrino, aan wie deze openlijk homo-erotische roman in druk werd opgedragen, herkende zichzelf in een van de twee hoofdpersonen van het boek (‘Sam’, Aletrino’s bijnaam). Hij kocht samen met Johanna van Maarseveen de voorraad op en vernietigde deze. Slechts enkele exemplaren ontsprongen de dans. In oktober 1904 verscheen een tweede, herschreven druk. De eerste druk van Pijpelijntjes wordt tegenwoordig beschouwd als een van de zeldzaamste boeken uit de Nederlandse literatuur.

26. HAAN, Jacob Israël de Rechtskundige significa en hare toepassing op de begrippen: “aansprakelijk, verantwoordelijk, toerekingsvatbaar”. Academisch proefschrift ter verkrijging van den graad van doctor in de rechtswetenschap aan de Universiteit van Amsterdam. Amsterdam, W. Versluys, 1916. Ingenaaid. (8), 274 p. Niet opengesneden. 1e druk. Zonder de stellingen. Rug licht beschadigd. Scheurtje in voorzijde omslag. Overigens goed.
€ 75
* Dissertatie van De Haan, met een voorwoordje: ‘Maar een dank, waarvoor ik geen woorden weet, ben ik U verschuldigd, Frederik van Eeden, mijn Meester, mijn Vriend. Ik weet, dat gij geene openlijke betuigingen van dank begeert. Mijn bede: “Moge ik U niet onwaardig zijn”.’ In het vijfde en laatste hoofdstuk levert De Haan veel kritiek op de geschriften van Aletrino.

27. PIERSON, H. Openbare brief aan Dr. A. Aletrino naar aanleiding van diens brochure “Over eenige oorzaken der prostitutie”. Amsterdam, Tierie & Kruyt, 1902. Ingenaaid. 36 p. 1e druk. Randen wat gesleten, achterzijde gevlekt. Naam voorop (‘A. van Foreest’).
€ 25