Nieuwsbrief 895: Handgeschreven, zelfgemaakt

In deze nieuwsbrief vindt u uiteenlopende zelfgemaakte boeken van bekenden en onbekenden, manuscripten, typoscripten en andere wrochtsels, getalenteerden en enthousiastelingen, geplakt, gedrukt, geschreven en getypt, rijp en groen. Om u van de straat te houden.

1. ABC ABC boek. Twee bladen karton in halflinnen mapje. 24 x 20 cm. Handgeschreven, getekend en met twee ingeplakte kaarten. Jaren 50?
€ 35
* Onthutsend anoniem ABC, gericht door de ongelukkige Geertruida aan haar geliefde, de met een ander getrouwde Cornelis. Je kunt alleen maar gissen naar het leed achter dit (Sinterklaas?)geschenk: ‘A is de aanpassing aan vele nare dingen/ B zijn de braven, die ons in alles dwingen/ C is Cornelis, die dit alles zo haat/ D is de deugd, die hem in boeien slaat. / E is het erge, dat we zo graag willen doen’. Maar: ‘N is de letter, die is er niet bij,/ En ook het naakt, dat je wil hebben van mij./ Ik kan het niet vinden, hoe goed ik ook zoek/ Daarom dus voorlopig alleen maar dit boek.’ De achterkant van het fatsoen in een (letterlijk) boeiend geschrift.

2. BRAAT, L.P.J. De mist in. (Onvoltooid oorlogsdagboek uit 1941). Typoscript, ca. 1976. 35 x 21 cm. 27 eenzijdig betypte bladen in doorslag. Met enkele verbeteringen in verschillende kleuren balpen. Met een erbijgeplakte zwartwitfoto van een schilderij door Maaike Braat van de Magere Brug in 1940. Het dagboek begint op 31 juli 1941 en loopt door tot 11 oktober. Lichte gebruikssporen.
Verkocht
* Volgens het bijgevoegde ‘Waarschuwend voorwoord’ vond schrijver en beeldhouwer Leo Braat dit geheel door hem vergeten dagboek 35 jaar later (dus ca. 1976) terug, en las hij het met verbijstering. Soms bekroop hem ‘de neiging te gaan polemiseren met de drie-en-dertigjarige jonge hond die ik toen was’. Braat schrapte niets essentiëels uit de tekst, ook als hij het er helemaal niet meer mee eens was. ‘Wat de lezer van nu ook op zal vallen, is de voorzichtige wijze van zich uitdrukken: dit moesten we, in stijgende mate, tijdens de bezetting wel doen. Menigeen had, na mei 1945, moeite naar ‘het vrije woord’ over te schakelen.’
Waarschijnlijk was het de bedoeling het dagboek te publiceren, mogelijk bij uitgeverij De Beuk, maar dat is niet gebeurd voorzover ik kan zien. Mogelijk is het deels in andere publicaties verwerkt.

Leo Braat (1908-1982) was kunstenaar, en later in de oorlog actief in de Gerrit van der Veen-groep en redacteur van het illegale blad De Vrije Kunstenaar. Dat was de reden waarom hij met het (felle!) dagboek ophield: het was te gevaarlijk.
In het dagboek zijn oorlogservaringen vermengd met (vaak Franse) literatuur en mijmeringen over luiheid en zelftucht, over bohemiens, over zijn dromen en bezigheden (o.a. illustratiemateriaal verzamelen voor Van Vrieslands poëziebloemlezing Eros op de Parnassus), zijn jeugdjaren in Arnhem, de kranten, over E. du Perron, Cornelis Veth en P.C. Boutens, Restif de la Brétonne en de vraag of je bibliotheek veilig is voor de nazi’s. Ook over de overeenkomsten tussen de nieuwe bepalingen tegen de Joden en de zwartste bladzijden van de koloniale geschiedenis, van de Nederlandse overheid en van andere landen. Machteloze wraaklust: ‘Zojuist meldt de BBC dat Pierre Laval, maar al te zeer bekend, en Marcel Déat, de renegaat en leider der Franse fascisten, bij een moordaanslag gewond zijn. Vooral Laval schijnt, gelukkig, zwaar getroffen te zijn.’
Overleven onder druk, met beperkt zicht – dat is het kernthema van dit dagboek.

3. (BRABANDER, Gerard den) Gedichten. Hauwert, Openbare lagere school, 1961. Blauw linnen met roze opdruk. 20 p. Gedrukt in verschillende kleuren op zwart en crèmekleurig papier. Met acht lino- of boardsneden, waarvan een op het omslag. 1e druk. Wat gekreukt.
Verkocht
* Alleraardigst boekje gemaakt door kinderen uit het bij Hoorn gelegen dorpje Hauwert, naar aanleiding van een bezoek van Gerard den Brabander aan deze lagere school. Deze basisschool beschikte kennelijk over een proefpersje en enkele corpsen van een schreefloze letter en daarop is dit boekje met veel enthousiasme gedrukt. Het bevat het gedicht ‘Eekhoorn’ van Den Brabander, maar ook een twintigtal gedichten van de kinderen zelf, die op dat moment ca. 10-13 jaar oud waren. . Eigenlijk een heel vroeg, voor louter plezier vervaardigd margedrukje!

Met een getypte brief, gedateerd ‘Woensdag 3 Mei 1961’ van Gerard den Brabander aan zijn goede vriendin, de schrijfster en lerares Dieuwke Eringa (1911-2003), die wellicht iets te maken had met Den Brabanders optreden op deze school. Met het gedicht ‘Eekhoorn’ en een verzoek om een tientje aan ‘Adriaan’ over te maken vanwege een lening, en aan de dichter ‘twee papieren knaken’ te sturen. De brief eindigt met drie regels handschrift: ‘Groet de kinderen, in ’t bijzonder/ Ruth de Duikelaarster en verder/ Lambert en alle goede vrienden/ God/ Betere.’

4. CAMPERT, Jan Drie vrouwen gaan uit. Handschrift in inkt. Niet gesigneerd. Waarschijnlijk uit de tweede helft van de jaren dertig. Drie bladen. Alleen recto. 28,3 x 22,4 centimeter.
Verkocht
* Het begint met een synopsis in drie delen, genummerd I, II en III, waarvan alleen de eerste twee zijn ingevuld: ‘I. Een jong, oppervlakkig, rijk vrouwtje dat een afspraak heeft met een vriend. Zij zit voor den spiegel en schikt haar haren. II. Schilderes op atelier. Werkjas aan. Palet in de hand. Schildert stilleven van wortelen en uien.’
Het verhaal is geschreven in scènes en bevat gesproken tekst en regieaanwijzingen tussen haakjes. De delen I en II zijn uitgewerkt, deel III is kennelijk nooit geschreven (omdat het ontbreekt in de synopsis).
Ongepubliceerd?

5. COENEN, Frans ‘Democratie en Autobus’. Oorspronkelijk handschrift in inkt. Vier gelinieerde cahiervellen. Gesigneerd ‘Frans Coenen’. Niet gedateerd. Alleen recto. Blad 2, 3 en 4 genummerd in de linkerbovenhoek. Perforatie aan linkerzijde. 20,7 x 16 cm.
Verkocht
* Compleet (werk)handschrift met enkele doorhalingen, aanvullingen en correcties.
Het is ons niet duidelijk of en waar deze tekst is gepubliceerd. Waarschijnlijk stamt ze uit de eerste helft van de jaren dertig. Het is een beschouwing over de autobus als symbool van de kuddegeest van het volk, dat willoos de Leider volgt. ‘Het zal misschien altijd een open vraag blijven wat het eerst kwam: de autobus of de kuddedrift. (…) zoo de autobus eerst geschapen was, werd de voorzienigheid er verder niet in gemengd en zien wij hier enkel een nieuw geval van behoefte-scheppen, behoeften van locomotie in kuddeformatie, die vroeger niet bestonden.’ ‘Parlementen zijn inderdaad haspelige instellingen. Hoe meer werkelijke individuen zij bevatten, hoe onmogelijker. Maar toch zijn zij de eenig mogelijke vorm van democratie, omdat hier inderdaad zooveel mogelijk individualiteit aan ’t woor en aan ’t gezag kan komen. (…) Is de democratie volkomen, dan is er niets dan geharrewar, wordt zij onderdrukt, dan gebeurt er veel… tyrannieks.’
Een vlot leesbare beschouwing (afgezien van Coenens kriebelige handschrift…) die prima had gepast in de bundeling Veertig jaar commentaar.

6. CREMER, Jan Drukproef van Jan Cremer. Portret van een legende door Hans Dütting, met vele tientallen eigenhandige correcties van Jan Cremer, aangevuld met correspondentie en knipsels. Losbladig. Dubbelzijdig bedrukt A4. 555 p. 2010.
€ 500
* Computerprint, gedateerd ’25-2-2010′, van de in 2010 als herziene uitgave van Jan Cremer Documentatie (2005) verschenen monografie van Jan Cremer. De schrijver neemt deze drukproef op tientallen plaatsen onder handen: typefouten, namen, Spaanse teksten en jaartallen worden verbeterd. Hier en daar vult Cremer de tekst aan met nuttige informatie. Onderaan p. 51 schrijft hij: ‘Naarmate Cremer bekender werd kwamen er ook de meest dwaze verhalen de kop opsteken. Mensen eigenden zich een rol in zijn boeken toe’. Ook verandert hij kleine details, zoals de locatie van een weeshuis: ‘Duitsland’ wordt ‘Heelsum’, een Gelders dorpje.
Bijgevoegd worden uit de jaren 2007, 2008 en 2009 zes (soms zeer uitvoerige) brieven en drie ansichtkaarten van Jan Cremer aan Hans Dütting. Cremer noteert herhaaldelijk zijn commentaar: op een kopie van Willem Oltmans’ Memoires 1968-1970 staat: ‘Hans, kreeg gisteren deze memoires in handen waar ik weer veelvuldig in voorkom Hierbij de meest interessante’. Uit een brief van 26 juni 2009: ‘Typerend: het verschil tussen de Nederlandse en de Vlaamse kritiek. NL: een en al jaloezie. Vlaanderen: vol lof en respect’. In een andere brief laat Cremer nietsverhullend zijn gedachten gaan over een goede biograaf: ‘S. is nogal slordig […] Ik zie veel meer in Hazeu die vast en zeker een gedegen biografie zou schrijven’.
Dit materiaal illustreert prachtig de wisselwerking tussen Cremer en Dütting: hoe een biograaf te werk gaat en hoe de gebiografeerde hem af en toe bijstuurt en souffleert!

7. CREMER, Jan Typoscript van Jan Cremer Documentaire door Hans Dütting, met honderden eigenhandige correcties van Jan Cremer. Twee ringbanden. Enkelzijdig bedrukt A4. 1-180; 181-273 p. 2004.
€ 950
* Volledige computerprint van deze omvangrijke monografie uit 2005, tot in elk miniem detail bestudeerd en op honderden plaatsen van correcties en aanvullingen voorzien door Jan Cremer zelf. Deze handgeschreven correcties betreffen niet alleen plaatsnamen, personen, jaartallen, formuleringen en typefouten, maar ook gebeurtenissen, situaties, citaten en hoofdstuktitels.
In het hoofdstuk over Ibiza verlegt Cremer bijvoorbeeld de focus. In de marge noteert hij: ‘vóór het verschijnen van zijn romandebuut schreef Cremer veelvuldig in de Haagse Post en voorzag op die manier in zijn karige levensonderhoud. Met vrouw en kind op een armoedige zolderkamer in de Rosmarijnsteeg’. Soms is hij bijna zijn eigen biograaf. Uit de marge: ‘Cremer herinnert zich later: dàt moet Florrie zijn geweest. Een kakmadam die elke avond straalbezopen door een van de obers van de El Quijote de trap moest worden opgeholpen’.
Ook schrapt hij soms flink: in het hoofdstuk over zijn familie zet hij een streep door een passage over de afkomst van zijn Hongaarse moeder.
Dat de correcties in vier of vijf verschillende kleuren viltstift zijn neergeschreven, bewijst dat Cremer zijn monografie minstens een keer of vier van de eerste tot de laatste pagina zeer secuur heeft bestudeerd.
Belcampo introduceerde in 1983 met De eerste Nederlandse tiftie een nieuw genre: een biografie van een auteur afgewisseld met commentaar van de auteur zelf. Dit unieke document verdient met recht het predicaat De tweede Nederlandse tiftie!

8. (EPEN, D.G. van). GONDINET, Edmond Christine. Tooneelspel in vier bedrijven uit het Fransch van Edmond Gondinet door Didericus G. van Epen. Geheel met de hand geschreven. 1890. Linnen band, in goud op het voorplat bestempeld ‘Christine’, op de rug ‘Chr.’. 21 x 17 cm. Met datering in ander handschrift op de titelpagina: ‘c. 14.5.’90/ f. 1.6.’90’ en de toevoeging ‘Ned. Tooneel’. 236 gelinieerde bladen, eenzijdig beschreven, enkele ook met notities achterop. Duidelijk leesbaar handschrift in blauwzwarte inkt, met enkele doorhalingen en verbeteringen (soms in potlood), deels in een andere hand. Boekband iets versleten, wat roest.
€ 100
* Vertaling in handschrift van Christiane. Comédie en quatre actes, en prose (1871) van Edmond Gondinet. Deze vertaling is waarschijnlijk nooit gepubliceerd. Met een rolverdeling voorin waar enkele acteurs en actrices genoemd worden die rond 1900 actief waren: Verenet, Schulze, Hubert La Roche, Christine Poolman en Rika Hopper. Van Epen (1868-1930) is later bekend geworden als genealoog. Inliggend een contemporain reclamekaartje van Van Epen als genealoog, mooi op zijn Victoriaans in rood en zwart gedrukt.

9. GERHARDT, Ida G.M. ‘Kosmos’. Origineel typoscript met handgeschreven correcties en doorhalingen van de auteur. 27 x 21 cm. Geniet in omslag (nietjes verwijderd). 30 bladen. 1940 of eerder.
€ 1200
* Debuutbundel in authentieke uitvoering: de boekuitgave volgt dit typoscript grotendeels, behalve dat het in dit typoscript aanwezige vers ‘Air de violon’ niet in de gedrukte versie van Kosmos voorkomt en het gedicht ‘In Memoriam’ uit de bundel hier niet aanwezig is.
Gerhardt bracht op deze getypte bladen verscheidene verbeteringen aan. Zo kraste ze haar naam door, voegde ze opdrachten toe en verwijderde ze deze ook, en breidde ze een motto van Lucretius uit. De titels van de afdelingen en de inhoudsopgave zijn eveneens in haar handschrift.
Belangrijk document. Er zijn geen andere typoscripten van Kosmos overgeleverd.

10. GRAVESANDE, G.H. ‘s- Verzen uit het ziekenhuis. Handschrift in zelfgemaakt omslag. 21 x 14 cm. 6 bladen, eenzijdig met vulpen beschreven. Tien gedichten bestaande uit samen 26 kwatrijnen met titels als ‘De hoofdzuster’, ‘De broeder’, ‘De ziekenzaal’, ‘Bezoekuur’, ‘Zondag’ en ‘Weer thuis’. Afschrift met voorin een opdracht ‘Voor K.H.R. de Josselin de Jong’ en achterin de datering ‘Den Haag, 28 Oct – 7 Nov. ’43’. Met behulpzaam los briefje waarop iemand de verschillen tussen het manuscript en de gedrukte verzen heeft genoteerd.
Verkocht
* Afschrift gemaakt voor de schrijfster Kitty de Josselin de Jong (1903-1991), aan wie de bundel in druk werd opgedragen.
Deze ontroerende, nog altijd zeer leesbare dichtbundel werd clandestien door Drukkerij Trio gedrukt in 50 exemplaren (1943, De Jong 330). Bijgevoegd is de anoniem uitgebrachte bundel Verzen van een eenzaam man, (1944, De Jong 859) waarin zes van de tien gedichten zijn opgenomen.

11. HEUS, Piet Collectie van twee handschriften en twee typoscripten. 1. Affect-extract. (Proza-schets). 22 x 17 cm. 5 bladen handschrift in zelfgemaakt cahier. Opgedragen ‘Aan Maarten Kapteyn’ en gedateerd ‘Den Haag Oct.-Nov. 1945’.
2. Rozen op Loog. Gedichten. 22 x 17 cm. 14 bladen in handschrift in zelfgemaakt cahier. 24 p. beschreven. Jaren veertig.
3. Niemandsland. (Gedichten). 28 x 21 cm. 14 bladen doorslag van typoscript, eenzijdig. Jaren zestig?
4. Zwerfstenen. 1967-1968. (Gedichten). 28 x 21 cm. 11 bladen waarvan 8 doorslag typoscript, eenzijdig.
€ 50
* Piet Heus (1917-1986) schreef kinderboeken in de jaren vijftig en ook veel poëzie, waarvan een deel bij De Beuk gepubliceerd werd. Of deze cycli en de prozaschets gepubliceerd zijn, kan ik niet nagaan.

12. KEMP, Pierre Kleine suite voor Karel Reijnders. Het originele handschrift, de bibliofiele uitgave en de maquette van het boek. Gevat in een linnen overslagdoos met verguld lederen titeletiket (Atelier de Distelkamp/ Geert van Daal). Adembenemend geheel!
Verkocht
* 1. Kleine suite voor Karel Reijnders. Oorspronkelijk handschrift. Schoolschrift met door Kemp beschreven titeletiket. Ingenaaid. (36) p., waarvan 13 beschreven. Bevat een franse titel, opdrachtpagina, titelpagina, inhoudsopgave en zeven gedichten (op negen pagina’s), alles handgeschreven door de dichter. De opdracht op pagina (2) luidt: ‘Aan/ Karel Reijnders,/ menige literaire wandeling/ indachtig./ Maastricht, 13 April 1954./ Pierre Kemp’.
Bijgevoegd: Handgeschreven brief aan ‘Hooggeachte Heer Reijnders’. Eén blad. Alleen recto. Gesigneerd en gedateerd ‘Maastricht, 13 April 1954’. Begeleidende brief bij het ‘bijliggend zonderlinge Paas-geschenk’, waarin hij een uitgebreide toelichting geeft op de in het bundel opgenomen gedicht ‘Margaritismen’.
2. Kleine suite voor Karel Reijnders. (Met drie originele zeefdrukken van Gustave Asselbergs). (Maastricht, PK-stichting, 1964). Ingenaaid. (32) p. Gedrukt in een oplage van 50 door de dichter gesigneerde exemplaren. 1e druk.
* Dit exemplaar werd op naam geschreven voor de moeder van Karel Reijnders. Uitgegeven in facsimile van ’s dichters handschrift ter gelegenheid van zijn verjaardag.
Bijgevoegd: brief van Pierre Kemp aan Karel Reijnders, gedrukt in facsimile van het handschrift.
Voorts: gestencild prospectus voor deze uitgave.
3. Kleine suite voor Karel Reijnders.
* Complete maquette van het boek. Bevat de hele uitgave in zeefdruk (proef), met daarin losliggend alle originele moedervellen van de zeefdrukken, fotonegatieven, typoscript van het colofon én het moedervel van de zeefdruk van een niet gebruikte illustratie van Gustave Asselbergs.

13. LEESVERSLAGEN Album met leesverslagen van verschillende, hoofdzakelijk Nederlandstalige boeken, geschreven van 21 november 1939 tot en met oktober 1945. Album met chromolithografische versiering uit ca. 1900 met opdruk ‘Blätter zur Erinnerung’. Voorin is een kaartje geplakt van ‘Baronne d’Avernas-Salvador’ met adres in Parijs en het jaartal 1903, en de opdracht ‘Voor Adé en Korporaal’. Met 8 dichtbeschreven bladzijden en een aantal ingeplakte knipsels die er niets mee te maken lijken te hebben. De aardige boekband is sleets.
€ 60
* Met leesverslagen van De Patriot van Pearl Buck, Das grosse Einmaleins en Shanghai-hotel van Vicky Baum (3 pagina’s), twee boeken van Sigrid Undset, Katrina van Sally Salminen, Hilde van Anne de Vries, Adat van M. Renes-Boldingh, Apollyon van F. Bordewijk (15 regels), Het cymbaal van Gilles Stavelot en My son, my son van Howard Spring. Mooi tijdsbeeld.

14. MEESTER, Eibert De Rode Valken (manuscript). Dik halflinnen schoolschrift met op het etiket ‘R.V./ Allerlei’, waarvan de eerste 48 p. beschreven zijn. In een goed leesbaar handschrift dat alleen uit kapitalen bestaat geschreven met diverse kleuren inkt. Inscriptie voorin: ‘Eibert Meester/ begonnen/ Maart 1935.’ Band iets versleten, verder in goede staat.
€ 60
* Eibert Meester (1919-1999) was in maart 1935 vijftien jaar. De Rode Valken was de socialistische tegenhanger van de padvinderij, een vrolijk kamperende onder-organisatie van de socialistische jeugdbeweging AJC. Hij bezocht de Lagere Technische School en ging in 1936 werken als instrumentmaker in een apparatenfabriek. In de oorlog zat hij een tijdlang in een concentratiekamp en na 1945 begon hij aan een carrière in de Partij van de Arbeid. Van 1963-1976 was hij lid van de Eerste Kamer. In dat laatste jaar kwam hij in opspraak omdat hij zijn verzetsverleden bij elkaar verzonnen had, met indianenverhalen over aanslagen en ontsnappingen op het nippertje, en jarenlang ten onrechte een uitkering had genoten van de Stichting 40-45. Ook prof. Jan Bastiaans had hij uitgebreid voorgelogen.
Dit is een netjes samengesteld en mooi versierd jongensschoolschrift, geïllustreerd met krantenfoto’s, tekeningen en zegeltjes. Het is gevuld met nuttige kennis over de Rode Valkenwet, de Rode Valkenproef, fluitsignalen, wegtekens, verschillende soorten geheimschrift, liedjes, over het schatten van afstanden, autoletters, knopen en de werking van de primus. Mooi zicht op een vergeten wereld door een interessante historische figuur!

15. (MELBOURNE). BURN, Hilda May Testimonials Nurse Burn. Melbourne Hospital. Plakboek van verpleegster Hilda May Burn (1868-1949) van het Melbourne Hospital en het Bendigo Gold District Hospital. Schaapsleren boekband van Sands & McDougall Bookbinders Ltd, Melbourne, met vergulde titel. 27 x 22 cm. 16 bladen. Bevat 25 originele bedank- en referentiebrieven, meestal van rond 1900, één op perkament. Ook verschillende krantenknipsels, voornamelijk over de dood van de Australische zangeres Nellie Melba in 1931. Een vaak gebruikt, geliefd boek, een beetje versleten en stoffig.
€ 90
* Plakboek met waarderende, persoonlijke brieven van verschillende chirurgen. Hilda May Burn trouwde op 1904 met Byron Morres en beëindigde daarmee haar verpleegsterscarrière, als Matron van het Bendigo Gold District General Hospital in Melbourne.

16. MÉRODE, Willem de Verzen van Willem de Mérode, e.a. (Overgetypte gedichten als geschenk). Anoniem typoscript met 57 eenzijdig getypte bladen blauwgrijs papier, in omslag genaaid met dikke woldraad. Oblong 15 x 18 cm. Wat vergeeld.
€ 35
* Bevat 40 bladzijden met poëzie van De Mérode, overgenomen uit boeken en tijdschriften, 8 blanco bladen en 9 bladen poëzie van andere dichters, o.a. Clara Eggink, Guido Gezelle, Jan H. de Groot, Nellie van Kol, Jaap Kroonenburg en A. Wapenaar. Sommige gedichten zijn gedateerd, de laatste ‘Kerstmis 1940’. Voorin is met potlood geschreven ‘Willy Diel./ (Oct. ’48)/ Gekregen van Jan z’n Moeder.’

17. O’NEILL, Eugene De held van Talavera (A Touch of the Poet). Spel in vier bedrijven van Eugene O’Neill. Vertaling: Dolf Verspoor. Doorslag van typoscript. Circa 1960? Geniet in map met etiketjes. 29 x 22,5 cm. Dun doorslagpapier. 98 bladen.
€ 65
* Wel uitgevoerd, maar niet in druk verschenen. Uit de nalatenschap van Kees Lekkerkerker, die goed met Dolf Verspoor bevriend was.

18. (OPPENHEIMER, Anni) Talismane für das Jahr 1935. Zelfgemaakt boekje in typoscript. 19 x 15 cm. Omslag gemaakt van hergebruikt papier van Kurhaus Sanatorium Bühlerhöhe, aan de voorkant beplakt met uitgeknipte A/O. Handgeschreven titelblad en 16 getypte bladen, gevolgd door een blanco schutblad. Op de titel is met potlood een opdracht geschreven: ‘Anni Oppenheimer/ von Eva.’ Enkele kreukjes en vlekjes, zo is de titel uitgelopen (tranen?).
€ 80
* De ‘Talismane’ zijn korte gedichten en poëziefragmenten, vooral van Goethe, maar ook van Fontane, Hebbel, Mörike, Nietzsche, Schiller, Shakespeare (Duits) en anderen. Ontroerend boekje voor de vermoedelijk Joodse Anni Oppenheimer. Bühlerhöhe was damals een kuuroord op een bergtop in het Zwarte Woud, vlakbij de grens met Frankrijk.

19. (PRICK, Harry G.M.). COLETTE Chéri. 22 bois originaux de G. Jeanniot. (En:) Mitsou. 16 bois originaux de Hermann Paul. Paris, Fayard, 1948. Twee delen. Ingenaaid. Wat gebruikssporen.
€ 20
* Le Livre de Demain. Beide boeken uit de bibliotheek van Harry Prick die ze begin 1950 kocht in Maastricht. Op de binnenzijde van de vooromslagen schreef hij in een klein handschrift een paginagrote beschouwing in het Frans over Colette, overgenomen uit enkele Franse studies.

20. REISALBUM NOORD-BRABANT Een Feestgeschenk uit Haaren om uw Geheugen wat op te frisschen met eigengemaakten tekst en printen. Haaren, 1901. 19 bladen stevig papier in omslag. 24 x 19 cm. Eenzijdig beschreven, betekend in waterverf-kleuren en beplakt met kleine foto’s in door de art-nouveau en middeleeuwse handschriften geïnspireerde stijl. Blijkens een inscriptie op p. 2 als sinterklaascadeau aangeboden, mogelijk aan de ouders van een van de samenstellers. Omslag vooral op de rug wat versleten, hier en daar vlekkig.
€ 350
* Geheel getekend, zeer vermakelijk album ter herinnering aan reisjes van drie katholieke geestelijken, langgerokt, in de jaren 1900 en 1901. Voorin een kaart van de bezochte plaatsen: o.a. Moerdijk, Engelen, Den Bosch, Haren, Tilburg, Moergestel, Parijs en Lourdes. Getekend door H.W. van Enschot (1876-1945), later pastoor te Diessen. Bevat een vrolijke quasi-titelpagina ‘Zonnige dag te ‘s-Hertogenbosch, Leuke ‘Uitgave van de Uitgeversmij El Trio’, met kleine maar duidelijke fotootjes van bezienswaardigheden van Den Bosch. Ook een fotoverslag van een vakantie in Langeweg en Moerdijk, van een verblijf in Parijs en in Lourdes en van het vertrek van een van de drie naar Noorwegen. Tenslotte een zelfportret van Henricus van Enschot als lid van het Sint Lucasgilde, het gilde van de kunstenaars. En Van Enschot was duidelijk een begaafd en geestig man. Maar waarschijnlijk heeft hij niet meer aan Sint Lucas geofferd na dit amusante art-nouveau-kunstenaarsboek.

21. (REISDAGBOEK). EBERT, Ernst 136 Tage zu Fuss durch Deutschland, Dänemark und Schweden (4500 km). Wanderschaftserinnerungen. 1936. Linnen. Soennecken-collegecahier. (6), 118 p. Paars typoscript, laatste 12 p. leeg. Rug beschadigd.
€ 100
* Bericht van een reis in 1927 van twee vrolijke werkloze letterzetters uit Harburg a/d Elbe via Flensburg naar Denemarken, Zweden en daarna terug naar Duitsland, waar ze onder meer de plaatsen Heide, Berlijn, Dresden, Leipzig, Magdeburg, de Brocken, Hannover, München, Heidelberg, Keulen, Frankfurt, Stuttgart en Würzburg bezochten. Met betaalde kosten, een kaart, toeristenfoto’s e.d.

22. RENSSEN, P. van Verzen na Chaos en Varenzaad. (Eigen ‘uitgave’ in 4 exemplaren, met opdracht van de dichter). Doorslag van typoscript, 1933. Zelfgemaakt omslag. Oblong 16 x 21 cm. 31 bladen. Wat slijtage aan de randen van het (overstekende) omslag.
€ 175
* Tedere poëzie met christelijke, soms oosterse inslag – een volwassen bundel met gevarieerde dichtvormen. Piet van Renssen (1902-1936) werd (tegen zijn wil?) geprofileerd zich als protestants dichter. Colofon: ‘De voorgaande verzen, geschreven in 1930 tot begin 1933, zijn gecopieerd op 31 Januari 1933 in vier exemplaren.’ Met opdracht van de dichter: ‘Aan Adrie/ R’dam, 1 Febr. 1933./ Piet’. Adrie van Renssen was een literair geïnteresseerde neef en geestverwant van Piet van Renssen. Hij hield de grafrede toen de dichter drie jaar later gestorven was, slechts 34 jaar oud.

24. (RÖNTGEN, Johannes). STIP, Kees 10 dierkundige dichtoefeningen van Trijntje Fop uit Pennewips nalatenschap vergaard door Kees Stip en op muziek gezet door Johannes Röntgen. (Origineel handschrift). Origineel handschrift van Johannes Röntgen op blanco muziekpapier. 31,8 x 24,1 cm. Geplakt met tape. Zestien genummerde bladen. Recto en verso. Gedateerd ’11/12 Juni 1956/ Amsterdam’. Op het voorste blad een handgeschreven opdracht van de componist aan de auteur: ‘Aan den dichter van deze kostelijke kolder opgedragen!’ Daaronder een handgeschreven inhoudsopgave en de aantekening ‘voor mannen of vrouwenstem en/ pianobegeleiding’.
€ 160
* De oorspronkelijke partituur van Stips woordspelige, dierkundige dichtoefeningen (‘Op een brilslang’, ‘Op een wesp’), uitgeschreven door de Nederlandse componist en concertpianist Johannes Röntgen (1898-1969), zoon van de negentiende-eeuwse musicus Julius Röntgen. In 1957 verscheen bij Donemus in Amsterdam als bladmuziek 11 dierkundige dichtoefeningen: aan dit oermanuscript ontbreekt nog het later op muziek gezette ‘Op een kreeft’. Mooi document, vol tempo-aanwijzingen, vioolsleutels en crescendo’s!

25. VERSTRAETE, A. Herinneringen aan mijne reis naar Londen 14n-22n September 1881. Halflinnen bandje met mooi gemarmerde schutbladen. 23 x 15 cm. Met ingeplakt 7 krantenknipsels en 9 originele foto’s in verschillende formaten, geplakt in een eenvoudig boekje. Onder het laatste knipsel gesigneerd in pen door de auteur en gedateerd ‘Gent, November 1881’. Ook met een aanvulling betreffende het uur van aankomst in Antwerpen. Brekelijk, ouderdomssporen, eerste twee bladen losgeraakt.
€ 75
* Een Gentenaar beschrijft zijn herinneringen aan een vakantiereisje naar Londen. Deze werden kennelijk in een Vlaamse krant gepubliceerd, en de auteur bewaarde de knipsels in een album voor het nageslacht met een aantal foto’s. Vooral de grootste foto (10,7 x 17,7 cm, ca. 1865), van Somerset House aan de Theems, is het aanzien waard.

26. (VERWEY, Albert, & Stefan GEORGE) Stefan George zum Gedächtnis. Sonderdrücke aus Rheinische Jugend 1. Januar & März 1934. Dusseldorf, Rheinische Jugend. Monatschrift für Jugendführung, 1934. Samen in één linnen band gebonden. (68) p. Geïllustreerd (o.a. één originele foto van een borstbeeld door Alexander Zschokke). 1e druk. Band wat dof.
€ 120
* Dit exemplaar is in handschrift aangeboden ‘An Albert Verwey/ >den grössten zeitgenössischen dichter/ im ausserdeutschen raum</ zum 15. mai 1936.’ In hetzelfde onbekende handschrift (geïnspireerd door dat van George) aangevuld met 9 Duitstalige gedichten (68 regels), deels van Stefan George, deels Duitse vertalingen van gedichten van Albert Verwey. Afkomstig uit de nalatenschap van diens dochter Mea, met een door haar toegevoegde toelichting in typoscript. De datum is de 71e verjaardag van Albert Verwey.

27. WIJDEVELD, Gerard Het vaderland. Utrecht, De Gemeenschap, 1930. 20,5 x 16,9 cm. Ingenaaid. (2), 38 p. Getypt door B.G. Stammeyer te Haarlem in de winter van 1934 in 1 exemplaar. Boekblok los van omslag.
Verkocht
* Met precisie en gevoel voor vormgeving gemaakte dichtbundel in een oplage van één. Op het omslag staat een Oost-Indische inkttekening: twee engelen met bazuinen komen uit de hemel vallen. De titelpagina is een nauwkeurige kopie van de originele uitgave, gemaakt in Oost-Indische inkt en blauwe verf. Het binnenwerk bestaat uit eenzijdig betypte bladen. De maker, de zeventienjarige Bernard Stammeyer, moet veel van dit katholieke bundeltje gehouden hebben. In 1942 werd hij tot priester gewijd.

28. (WIJN). WERUMEUS BUNING, J.W.F. ‘Een Boekje van den Wijn. Bevattende een sprookje vooraf, een bruiloftsrede tot besluit, benevens alle wetenswaardigheden over den wijn en wat er bij past, die in kort bestek verzameld kunnen worden’. Origineel handschrift. Midden jaren 30. 22,0 x 17,8 cm. Gebonden in verguld heellinnen (bladen vrij kort afgesneden). 71 bladen. Alleen recto. Gesigneerd op het tweede blad ‘In opdracht van de Firma -/ geschreven door J.W.F. Werumeus Buning’. Met talloze aanvullingen, doorhalingen en correcties van de auteur.
Verkocht
* Manuscript van de gelijknamige uitgave, volgens het handgeschreven impressum ‘Gedrukt te Haarlem op het klokhuis/ plein door J.H. Enschedé en Zonen/ in den jare 1936’, voor de Vereeniging van Nederlandsche Wijnhandelaars in een oplage van 47.000 exemplaren. Volgens Niels Bokhove (dank voor de mededeling!) was ‘de Firma -‘ ongetwijfeld wijnhandel Wed. G. Oud Pzn. & Co. te Haarlem. Werumeus Buning was de redacteur van het tijdschrift Rondom den wijnstok, dat door de Wed. G. Oud Pzn. van 1936-1938 werd uitgegeven.

Humoristisch proza over het magische druivensap van de auteur van het bekende kookboek 100 avonturen met een pollepel. Dit uitvoerige dorstlessende werkhandschrift is blijkens enkele zetaanwijzingen ten burele van een typograaf (Jan van Krimpen?) beland.