Nieuwsbrief 920: Bram de Does

Bram de Does (1934-2015) werkte dertig jaar als typograaf voor Drukkerij Enschedé in Haarlem. Hij ontwierp twee nieuwe drukletters, de Trinité en de Lexicon en had ook een eigen private press: de Spectatorpers.

Uit alles blijkt dat hij een groot kunstenaar en vakman was met een grote drang tot perfectie, een echte liefhebber van zijn vak. Of, zoals hieronder bij Ariosto staat: hij leed aan ‘grafische verliefdheid’.

Dat geldt voor meer lezers van deze pagina’s, maar hij bezat eekaban groot talent, smaak, kennis en een enorme werkkracht, hij wortelde in drukkerij Enschedé waar hij het Van Krimpen-elixir dronk. Monnikenwerk bracht de esthetiek en lichte elegantie voort die zijn werk steeds kenmerkt.

1. ARIOSTO, Ludovico Orlando Furioso. Eerste zang in de vertaling van Ike Cialona. Utrecht, Stichting De Roos, 1994. 17,5 x 9,5 cm. Karton. (4), 90 p. Typografie Bram de Does. Met de hand gezet uit de Romanée en gedrukt door Bram de Does in rood en zwart op een Victoria degelpers op Zerkall-papier in een oplage van 175 genummerde exemplaren. Rug zeer licht verkleurd. Minivlekje op achterplat.
Verkocht
* Verfijnde typografie voortkomend uit ‘grafische verliefdheid’ van boekverzorger Bram de Does, een formulering uit het juryrapport van de 50 Best Verzorgde Boeken van 1994. Leeflang 145.

2. ARIOSTO, Ludovico Orlando Furioso. Eerste zang in de vertaling van Ike Cialona. Utrecht, Stichting De Roos, 1994. Karton. 17,5 x 9,5 cm. (4), 90 p. Typografie Bram de Does. Met de hand gezet uit de Romanée en gedrukt door Bram de Does in rood en zwart op een Victoria degelpers op Zerkall in een oplage van 175 genummerde exemplaren. Rug zeer licht verkleurd. Minivlekje op achterplat.
Verkocht
* Hors-série-exemplaar.

3. B.K. ‘Onder de loep. B. de Does en zijn Mono-mobielen’. Pag. 4-5 in: Het klokhuis. Maandblad voor het personeel van Joh. Enschedé en Zonen Grafische Inrichting N.V. Haarlem. Jaargang 17, aflevering 5 (15 mei 1972). Geniet. 20 p. Geïllustreerd.
Verkocht
* Met een voorafschaduwing van het Kaba-motief.

4. BEUSEKOM, Gerard van De reis van Foe Tsan. (Met een houtsnede in drie kleuren door Lea Grommers). [Amsterdam, eigen beheer], 1959. Op Chinese blokboekwijze gebonden. Met de hand gezet uit de Hollandse Mediaeval en gedrukt op Banzay imitatie Japans tekstpapier door de auteur naar aanwijzingen van Bram de Does in een oplage van 70 exemplaren. 1e druk.
Verkocht
* Gerard van Beusekom (1935) studeerde aan de Amsterdamse Grafische School en was werkzaam bij Grafische Techniek TNO en de Staatsdrukkerij. Vanaf de jaren zestig genoot hij bekendheid als activist. Heel vroeg typografisch kunststukje van De Does.

5. BIJLSMA, Wil Zeewering. Vijf verhalen. Alkmaar, Aartswoud, 1986. Ingenaaid met flappen. 40 p. Door Bram de Does gezet uit de Romanée en door hem gedrukt in 250 genummerde exemplaren op registerpapier. 1e druk. Rond rug wat verkleurd.
Verkocht
* Door de auteur gesigneerd onder het colofon. Ondanks de oplage zeer zeldzaam, en mooi! Niet in de Bibliografie van marginale uitgaven 1981-1994.

6. BRACHES, Ernst The Steadfast Tin Soldier of Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. Enschedé English-bodied Roman No. 6. Aartswoud/ Amsterdam, Spectatorpers/ Just Enschedé, 1992. Halfperkament met lichtblauw, door De Does handgemarmerd papier overtrokken platten; in eenvoudig foedraal, overtrokken met datzelfde gemarmerde papier (Erik Schots). 46 p. Met de hand gezet uit de Enschedé English-bodied Roman No. 6 en de Enschedé Initials No. 7 en gedrukt op Zerkall Ivory door Bram de Does in rood, blauwgrijs en zwart in een oplage van 195 genummerde exemplaren. 1e druk. Scheurtje in rand foedraal.
Verkocht
* Eén van de 20 luxe-exemplaren, door Erik Schots gebonden in halfperkament. Verhandeling van Ernst Braches over de letter waaruit het boek gezet is. Bloedmooie typografie die met zijn grote bleekblauwe initialen, zijn rooddruk en natuurlijk zijn letter aan incunabelen doet denken.

7. BRACHES, Ernst The Steadfast Tin Soldier of Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem. Enschedé English-bodied Roman No. 6. Aartswoud/ Amsterdam, Spectatorpers/ Just Enschedé, 1992. Karton (Erik Schots). Schutbladen van lichtblauw, door De Does handgemarmerd papier. 46 p. Met de hand gezet uit de Enschedé English-bodied Roman No. 6 en de Enschedé Initials No. 7 en gedrukt op Zerkall Ivory door Bram de Does in rood, blauwgrijs en zwart in een oplage van 195 genummerde exemplaren. 1e druk. Band wat vergeeld.
Verkocht
* Verhandeling van Ernst Braches over de letter waaruit het boek gezet is.

8. BÜCH, Boudewijn Rimbaud en Chypre. (Amstelveen, AMO, 1987). 31,5 x 20,3 cm. Garenloos. (8) p. Met de hand gezet uit de Romanée en gedrukt door Bram de Does in een (heel) kleine, ongenummerde oplage. 1e druk. Zeer teer en puntgaaf.
€ 275
* Gedicht over Büchs lievelingsdichter Arthur Rimbaud, geschreven op Cyprus in mei 1987. AMO 42.

9. BUNGE, Lucas Twee vrouwen, twee uitgevers. Sylvia Beach en Nancy Cunard in het Parijse literaire leven van de jaren twintig. Amsterdam, De Buitenkant, [2005]. Ingenaaid met flappen. 80 p. Geïllustreerd. Gezet uit de Trinité 2 van Bram de Does. 1e druk.
Verkocht

10. DOES, Bram de ‘Alles wilde versierd zijn (…)’. (Zonder plaats, Bram de Does), 1983. Planodruk. Met de hand gezet uit de Reiner Script en met de Kaba ornamenten [/X] en [X\] en gedrukt in wit, grijs en zwart op Westzaans bord door Bram de Does in een oplage van slechts 28 genummerde exemplaren.
Verkocht
* Uitgave ter gelegenheid van het eerste lustrum van de Stichting Lettergieten in Westzaan in 1983. Achterop schreef De Does, verwarrend genoeg: ‘door Bram de Does, 1989’. Waarschijnlijk gaf De Does de plano in 1989 aan iemand cadeau en schreef hij erbij ‘door Bram de Does’ omdat zijn naam niet in het colofon staat.

11. DOES, Bram de Collectie van 43 proeven van kaba ornamenten in verschillende kleuren op diverse soorten papier. 43 bladen, in formaat variërend van 10,5 x 13,4 tot 16,4 x 18,0 cm.
Verkocht
* Bijgevoegd: begeleidende, handgeschreven brief van Bram de Does aan ‘Beste Arjen’. Gesigneerd ‘Bram’ en gedateerd ‘29.10.95’. Alleen recto. 29,5 x 21 cm. 22 regels tekst.
* De Does legt uit hoe de proefjes tot stand zijn gekomen (‘op een eenvoudig tafelproefpersje (met een handrolletje)’). Het p.s. luidt: ‘Oorspronkelijk wilde ik de KABA ornamenten volledig laten aansluiten, maar dat was in lood niet mogelijk. Daarom heb ik toen alle begrenzingen welvend gemaakt, waardoor het echte jing-jang (neg.-pos.) principe verloren ging. Achteraf heb ik daar geen spijt van. Het is nu een beetje Jugend-Stil-achtig geworden en ook een beetje jing-jang’.

12. (DOES, Bram de) Hommage aan Bram de Does. (Met 22 vriendenboekjes). (Haarlem, Lojen Deur Pers (coördinatie), 2007). Lichtblauw linnen overslagdoos met zilveren belettering (Erik Schots).
€ 125
* Prachtige, rijk gevulde vriendendoos, verschenen ter gelegenheid van de toekenning van de Laurens Janszoon Costerprijs 2007 aan drukker, typograaf en wereldberoemde letterontwerper Bram de Does. De doos bevat werk van 22 private-pressdrukkers (en een apart colofon met inhoudsopgave), voor het merendeel geheel met de hand vervaardigde, bibliofiele (ingenieuze) vouwbladen of boekjes, waarin, dat was de opdracht, uitsluitend gebruik is gemaakt van typografische ornamenten. De linnen doos met belettering in zilver en zwart werd met de hand gemaakt door de professionele boekbinder Erik Schots. In totaal werden er 175 exemplaren vervaardigd.

De inhoud bestaat uit werk van Alex Barbaix, Peter Bekker (Koekanger Handpers), Jaap Binsbergen (Tussen Haakjes), Peter Duijff (De Eierland Pers), Saskia Eggink, Karel Gildemacher (De Hynsteblom), Martijn van de Griendt (Boekdrukatelier Het Y), Lodewijk de Groot (Cicero), Elze ter Harkel (De Vier Seizoenen), Piet Jacobs (Priegelpers), Dick Jalink (Kalamos Pers), Jan de Jong (De Buitenkant), Jan Keijser (Avalon Pers), Bubb Kuyper (Lojen Deur Pers), Rob Over de Linden (Ovira Linda), Hans Rombouts (Augustijn Pers), Ewald Spieker, Kees Thomassen (De Uitvreter), Doortje de Vries (Eikeldoorpers), Toon Wegner (Pro-Graph Pers), Pauline van Wensveen (Vette Venus Pers) en Johan de Zoete (The Rather Obscure Press).
Bijgevoegd: (KUYPER, Bubb en Nop MAAS (red.)). Bram de Does. Laurens Janszoon Costerprijs 2007. Haarlem, Stichting Laurens Janszoon Coster, 2007. Ingenaaid. 56 p. Geïllustreerd. 1e druk.
* Bevat bijdragen van o.a. Just Enschedé, Frans A. Janssen, Jan de Jong en Niek Smaal.

13. DOES, Bram de Kaba-ornament. [Amsterdam], (De Buitenkant, 2005). Ingenaaid. (16) p. Gezet uit de Trinité 2 en gedrukt in een oplage van 500 exemplaren.
€ 15
* Voorproefje van de monumentale uitgave over het Kaba-ornament. Koppermaandaguitgave, aangeboden door Uitgeverij De Buitenkant, Zetterij Chang Chi Lan-Ying, Offsetdrukkerij Jan de Jong en Bram de Does.

14. DOES, Bram de Kaba ornament. Deel I. Vorm. Orvelte, Spectatorpers, 2002. Karton overtrokken met handgevorrmd Nepalees papier met rugetiket en blinddruk op voorplat (Erik Schots). 56 p. Met de hand gezet uit de Schefferletter en met Kaba-ornamenten en gedrukt door Bram de Does op Zerkall in een oplage van 175 genummerde exemplaren. 1e druk.
Sold
* Met onder het colofon een handgeschreven opdracht van de auteur-drukker in potlood: ‘voor Arjen F. de Groot/ 5.10.02/ Bram de Does’.
Bijgevoegd: handgeschreven factuur voor deze uitgave, gedateerd ‘10.10.02’.

15. DOES, Bram de Kaba-ornament. Experimenten met een typografisch ornamentje en zijn spiegelbeeld in vignetten, randen en patronen, door Bram de Does./ Experiments with a typographical ornament and its mirror image in vignettes, borders and patterns, by Bram de Does. Amsterdam, De Buitenkant, 2006. Karton. 504 p. Zeer rijk geïllustreerd. 1e druk.
Sold

16. DOES, Bram de Klein dossier met betrekking tot de Lexicon.
Verkocht
* 1. Geprinte brief van P.M. Noordzij aan Bram de Does (‘Geachte relatie’) met betrekking tot de Lexicon. Drie bladen. Over achtergronden en prijzen.
2. Proeven van de Lexicon No2 Roman A en de Lexicon No2 Italic A. Twee bladen. Op calqueerpapier.

17. DOES, Bram de Klein dossier met betrekking tot de Trinité. Soms met potloodaantekeningen.
Verkocht
* 1. Trinité 1, 2, 3. Bussigny/ Lausanne, Asa, 1982. Geniet. 24 p.
* Letterproef van de door Bram de Does ontworpen Trinité. Drietalige uitgave.
2. Trinité 1, 2, 3. Typeface. Amsterdam, Enschedé, (1992?). Geniet. (8) p.
* Compacte letterproef van de digitale Trinité.
Bijgevoegd: begeleidende brief van de verkoopleider van Enschedé aan ‘Geachte heer de Groot’. Gedateerd 29 december 1992.
3. Trinité: een nieuw lettertype. Eén blad gevergeerd papier.
* Overdruk uit JEZ-pers afl. 6, 1982, Personeelsblad van Joh. Enschedé en Zonen.
4. Bram de Does, ‘De ontwikkeling van de Trinité serie’. Vijf bladen uit Compress, 8 september 1982.
5. ‘Arie-Jan Gelderblom in gesprek met Bram de Does’. Drie bladen. Fotokopie van een publicatie in TYP/Typografisch papier, jaargang 2, afl. C (november 1987).
6. M.M. Lommen, ‘Het lieve spel met inkt, papier en letters. De letter van Bram de Does’. Drie bladen uit Het Oog in ’t Zeil van oktober 1983.
(Dit is een behartenswaardig interview, gevolgd door een gedetailleerde en verhelderende recensie van de Trinité door Reinold Kuipers in zijn rubriek ‘Gerezen wit’. Kuipers eindigt zijn artikel met ‘Nederland kan trots zijn, jawel.’)
7. Trinité introductie. Hurwenen, Enschedé, 1993. Vier bladen.
8. Trinité 2 overzicht. Hurwenen, Enschedé, 1993. Acht bladen.
9. Trinité 4 overzicht. Hurwenen, Enschedé, 1993. Drie bladen.
10. Brief van P.M. Noordzij aan ‘Geachte heer de Groot’. Gedateerd ’15 januari 1992′. Over de prijzen van de Trinité in Apple Macintosh formaat.
11. Proef van de Trinité Roman wide 3, 11 op 13 Didot. Vouwblad. Fragment van twee pagina’s zetsel uit Narziss en Goldmund (Nederlandse vertaling) van Hermann Hesse. Met handgeschreven briefje van de Does: ‘Beste Arjen de Groot, hierbij de gevraagde proef. Voor zetwerk kan je inderdaad bij Enschedé terecht. Groeten Bram de Does’.
12. Voorjaar 1984. Leporello. Fondslijst van Enschedé, geheel gezet uit de Trinité.
13. Prospectus van Thomas Mann, Tristan, in 1983 uitgegeven door Phoenix Editions. Vouwblad. in deze uitgave werd de Trinité roman wide 3 voor het eerst toegepast.

18. DOES, Bram de Korte cursus esthetiek, techniek en logica in zetwerk. Ingeleid door Mathieu Lommen. Amsterdam, (Adriaan de Jonge), 2002. Ingenaaid met stofomslag. 24 p. Gedrukt in een oplage van 300 exemplaren. 1e druk.
Verkocht
* Jaarwisselingsgeschenk 2002-2003.

19. DOES, Bram de Lexicon. (Zaltbommel, Enschedé, 1997). Ingenaaid. (32) p.
€ 25
* Letterproef van de Lexicon, de gebruikte teksten behelzen deels fragmenten uit Orlando Furioso van Ariosto, in de vertaling van Ike Cialona.

20. DOES, Bram de (Proefpagina uit Frans A. Janssen, Fleischman on punchcutting (Aartswoud 1994)). Vouwblad.
Verkocht
* Proef met compleet overzicht van Enschedé no. 65 en no. 66 (de Fleischman 12 punts romein en cursief) en van het colofon. Boven het letteroverzicht schreef de Does in rood ‘proef van Fleischman 12 p.’

21. DOES, Bram de Romanée en Trinité. Historisch origineel en systematisch slordig. Amsterdam/ Aartswoud, De Buitenkant/ Spectatorpers, 1991. Karton, overtrokken met een halve eeuw oud register marbré, bedrukt met Kaba-ornamenten (Binderij Van Waarden). Gedrukt op Zerkall in een oplage van 530 exemplaren (zie noot). 1e druk.
Verkocht
* Het tekstgedeelte werd met de hand gezet uit de Romanée en gedrukt door Bram de Does, de Trinitévoorbeelden werden in offset gedrukt door Jan de Jong.

22. DOES, Bram de Trinité 1,2,3. Bussigny/ Lausanne, Asa, 1982. Geniet. 24 p.
Verkocht
* Letterproef van de door Bram de Does ontworpen Trinité. Drietalige uitgave. Zie Lane-Lommen 184.
Bijgevoegd: Trinité: een nieuw lettertype. Eén blad gevergeerd papier.
* Overdruk uit JEZ-pers afl. 6, 1982, Personeelsblad van Joh. Enschedé en Zonen.

23. DOES, Bram de TYSP. Typesetting Security Patterns. [Haarlem, Eigen beheer], (1983). Ingenaaid (omslag in boekdruk). 24 p. Het tekstgedeelte (8 pagina’s) werd gefotokopieerd in facsimile van het handschrift, de overige pagina’s (op zwart, zwaarder papier) bevatten 15 ingeplakte patronen in kleur. [Vervaardigd in een oplage van ca. 40 exemplaren].
Verkocht
* ‘Met ingeplakte specimina in kleur die bij Enschedé fotografisch werden gezet, en gedrukt op een bankbiljettenpers’ (Uit: Bram de Does, Catalogus bij de tenstoonstelling van zijn letterontwerpen, grafische ontwerpen & ornamentiek. Amsterdam 1999).

24. DOES, Bram de TYSP. Proef (fotokopie) van het tekstgedeelte van ‘TYSP. Typesetting Security Patterns’. [Haarlem, Bram de Does], (1983). Vier bladen, eenzijdig gekopieerd.
Verkocht
* Het complete tekstgedeelte (8 pagina’s) van de eigen-beheeruitgave uit 1983, zonder de bladen met ingeplakte patronen in kleur.
Onderaan de laatste pagina schreef De Does in rode inkt een achtregelig bericht ‘Arjen, hier horen nog kleurendrukproeven bij (…). Het hele systeem werd door het namaaklabaratorium van Enschedé onvoldoende bevonden. Daarna ging ik (uit teleurstelling?) met hoogdruk alleen voor eigen plezier verder met de KABA ornamenten waardoor ik helaas de driehoekmogelijkheden moest vergeten’.

25. (DOES, Bram de). KUYPER, Bubb en Nop MAAS (red.) Bram de Does. Laurens Janszoon Costerprijs 2007. Haarlem, Stichting Laurens Janszoon Coster, 2007. Ingenaaid. 56 p. Geïllustreerd. 1e druk.
Verkocht
* Bevat bijdragen van o.a. Just Enschedé, Frans A. Janssen, Jan de Jong en Niek Smaal.

26. (DOES, Bram de). LETTERGIETERIJ JOH. ENSCHEDÉ & ZONEN Spectrum, Romulus, Lutetia, Romanee, Open Kapitalen, Bembo, Perpetua, Times, Baskerville, Bodoni, Falstaff, Cheops, Gill, Spartan, Marina, Bavo, Houtsnee. Haarlem, Lettergieterij Joh. Enschedé & Zonen, [c. 1959]. 29 x 14 cm. Ingenaaid met flappen (Ingres-papier). 96 p. Rijk geïllustreerd. 1e druk. Blauw omslag deels iets verbleekt.
€ 35
* Deze zeer verticale letterproef is met veel fantastie ontworpen door Bram de Does, een van zijn vroege werken. Lane-Lommen 80.