Nieuwsbrief 984: Lasso

Nee, geen kojbojboeken in deze nieuwsbrief. Worden er nog wel eens lasso’s geworpen, behalve bij de rodeo? Deze nieuwsbrief bevat niet één, maar vijfendertig lasso’s, die met uiteenlopende oogmerken pogen u te vatten en te binden: lees mij! bewonder mij! waar is uw traan?

1. ALMANAK Zuid- en Noordhollandsche volks-almanak voor 1845. Gorinchem, J. Noorduyn & Zoon, 1844. Origineel bedrukt karton. (28), 196 p. Met prent van Oud-Poelgeest, uitklapprent van het klooster Den Hem bij Schoonhoven, en twee uitklapkaartjes met betrekking tot Texel en Vlieland. 1e druk. Rug sleets, omslag gevlekt en wat verfomfaaid. Boekblok gebroken tussen p. 32 en 33. Binnenwerk goed, behoudens een kleine reparatie.
Verkocht
* Met inleiding en historisch-topografische artikelen van A.J. van der Aa, en bijdragen van D.T. Dorbeck, J.T. Bodel Nyenhuis, W. de Kroes, P.H. Witkamp en anderen – ook poëzie en proza. Over Wijk aan Zee, het Huldtoneel bij Heemskerk, de Zuiderzee, de Waag te Oudewater, en meer zulks. Dit is de enige jaargang van deze almanak. In 1838 en 1839 werden de Noord-Hollandsche volks-almanak en de Zuid-Hollandsche volks-almanak bij een andere uitgever apart gepubliceerd. Uiterst zeldzaam.

2. AUDEN, W.H. Alone. (Met een droge-naaldets van Peter Yvon de Vries). Amsterdam, De Lange Afstand, 1983. Vouwblad. Met de hand gezet uit de Egmont en gedrukt op handgeschept papier in een oplage van slechts 15 genummerde exemplaren.
€ 100
* Gedicht in het Engels, colofon in het Nederlands. Nogal lichamelijke prent.

3. (BOEKENWEEK). Esther GERRITSEN Broer. (Luxe-editie). [Amsterdam], CPNB, 2016. Linnen met stofomslag en leeslint. 96 p. 1e druk.
€ 100
* Eén van de 240 genummerde exemplaren van de luxe-editie. Relatiegeschenk, niet in de handel. Boekenweekgeschenk 2016.

4. (BOEKENWEEK). Cees NOOTEBOOM Het volgende verhaal. (Luxe-editie). [Amsterdam], CPNB, 1991. Linnen met stofomslag. 96 p. 1e druk. Rug verschoten.
€ 150
* Eén van de circa 100 gebonden exemplaren van de luxe-editie. Relatiegeschenk, niet in de handel. Boekenweekgeschenk 1991.

5. (BOEKENWEEK). F. SPRINGER Sterremeer. (Luxe-editie). [Amsterdam], CPNB, 1990. Linnen met stofomslag. 96 p. 1e druk.
€ 100
* Eén van de circa 100 gebonden exemplaren van de luxe-editie. Relatiegeschenk, niet in de handel. Boekenweekgeschenk 1990.

6. BRAKMAN, Willem Een zonnig toneelstuk of Als ik Terugdenk Aan De Oorlog. (Met een originele, gesigneerde aquarel van Tino Lintelo). (Wassenaar), De Pij Pers, 1995. Ingenaaid. (4), 24 p. Gedrukt in een oplage van 112 genummerde en gesigneerde exemplaren. 1e druk.
€ 40
* Eén van de 72 Arabisch genummerde exemplaren. Dit exemplaar is tegenover de titelpagina voorzien van een kleurige, gesigneerde aquarel door de Voorburgse kunstenaar Tino Lintelo (1943).

7. (BÜCH, Boudewijn). Harry G.M. PRICK Boudewijn Maria Ignatius Büch. Enkele voetnoten bij de voorgeschiedenis van zijn debuutbundel. Speciaal nummer van Tegendeel. Periodiek voor de leden van het Genootschap voor Tegennatuurlijke Letteren. Jaargang 3, aflevering 10 (oktober-december 1986). Garenloos. (84) p. Rijk geïllustreerd. Vervaardigd in een oplage van circa 20 exemplaren. Enkele pagina’s los.
Verkocht
* Onvindbare publicatie over Büch! Het geheimzinnige Genootschap voor Tegennatuurlijke Letteren werd opgericht in 1981 en stond onder beschermheerschap van Johan Polak. Het had circa vijftien leden die zich bezighielden met de geschiedenis van homoseksualiteit en homoseksualiteit in de literatuur. Er was een maandelijks periodiek, Tegendeel, uitsluitend bestemd voor de leden zelf. De oplage is nooit groter geweest dan 20-25 exemplaren. In dit driedubbele themanummer doet Harry Prick zijn bemoeienis uit de doeken met Boudewijn Büchs eerste dichtbundel, Nogal droevige liedjes van de kleine Gijs.

8. COUPERUS, Louis Psyche. Amsterdam, Veen, [1927]. Linnen [bandontwerp Jan Toorop]. 160 p. 7e druk. Exlibris van C. Reitsma en inscriptie, gedateerd 25 oktober 1929. Verder een mooi exemplaar.
Gereserveerd
* Van Psyche zijn alleen de 1e (1898), 4e (1916) en 7e druk uitgegeven in octavoformaat met het oorspronkelijk bandontwerp van Toorop op voorzijde, rug én achterzijde. Couperus Collectie Veen Psyche 16.

9. DEEL, T. van Val. (Amsterdam, De Lange Afstand, 1988). Plano in omslag. Met de hand gezet uit de Erasmus en gedrukt in een oplage van slechts 20 exemplaren. 1e druk.
€ 25
* Korte poëtische tekst, in prachtige vorm.

10. DÖBLIN, Alfred Flucht und Sammlung des Judenvolks. Aufsätze und Erzählungen. Amsterdam, Querido Verlag N.V., 1935. Zwart linnen met groene belettering. 232 p. 1e druk. Wat scheefgelezen, linnen zit rond de knepen wat ruim. Papier iets roestig. Paraaf en datum (in 1936) op titel.
Verkocht
* Exil-uitgave met behartenswaardige teksten. Op deze foto staat ook de rug van nr. 35 in deze nieuwsbrief.

11. DRS. P (H.H. POLZER) en Jelle L.S. PIJPERS Het Huis en de Bomen. Met een inleidgedicht door DRS. P. (Met een tekening van Michel van Overbeke en een ORIGINELE aquarel/potloodtekening van Riky Schellart). (Wassenaar, De Pij Pers, 1996). Ingenaaid (omslag van ‘ongebruikelijk papier uit Londen’). (4), 48 p. Gedrukt op getint Zerkall-Bütten in een oplage van 228 genummerde en door Jelle Pijpers gesigneerde exemplaren. 1e druk.
Verkocht
* In dit exemplaar werd het gedicht van Drs. P door hem gesigneerd. Dit is éen van de 15 h.s.-exemplaren. Notitie van de uitgever: ‘Dit exemplaar is in het tweede katern voorzien van een tekening van Riky Schellart’.

12. DRS. P (H.H. POLZER), Adriaan van DIS, Paul LEMMENS, Robert LONG & Kees STIP Van voeten en schoenen. (Nijmegen, Literair agentschap PPS, 1989). Zeven vouwbladen in verlaagde schoenendoos. 31,5 x 22,5 x 3 cm. Bevat fotografische portretten van de auteurs en van hun voeten. Scheurtje in de deksel van de doos.
Verkocht
* Bijdragen van Adriaan van DIS, Drs. P, Paul LEMMENS, Robert LONG en Kees STIP. Uitgegeven in opdracht van een Nijmeegse firma in ortopedische schoenen. Niet in de handel. Leuk!

13. (DRS. P). H.H. POLZER en Piet PAALTJENS Antwoord uit Leiden. Nijmegen, (Joep Jaspers en Nop Maas), 1984. Ingenaaid. (2), 18 p. Met de hand gezet uit de Erasmus en gedrukt (door Peter Yvon de Vries) op Zerkall-Bütten in een oplage van 175 exemplaren. 1e druk.
Verkocht
* Jaarwisselingsgeschenk 1984/1985.

14. (DRS. P). H.H. POLZER en Piet PAALTJENS Antwoord uit Leiden. (Met een originele, genummerde en gesigneerde ets van Peter Yvon de Vries.) Amsterdam, De Lange Afstand, 1985. Linnen met stofomslag. 16 p. Met de hand gezet uit de Erasmus en gedrukt op Zerkall Bütten in de oplage van slechts 25 genummerde exemplaren. Enkele roestvlekjes.
€ 350
* Dit exemplaar werd gesigneerd door éen van de twee auteurs onder zijn eigen naam. Onvindbare in linnen gebonden ‘handelseditie’ van een eerder verschenen nieuwjaarsgeschenk van Joep Jaspers en Nop Maas. Gedichten van Paaltjens afgewisseld met gedichten van Drs. P, sorry: H.H. Polzer, in dit geval.

15. ELSSCHOT, Willem Verzameld werk. (Gesigneerd). Amsterdam, Van Kampen, 1957. Linnen. 752 p. 1e druk. Matig exemplaar: rug boven en onderaan ingescheurd, voorste kneep gebroken (maar niet los), verfomfaaid.
€ 300
* Exemplaar met handgeschreven, gesigneerde opdracht van de auteur op verso titelpagina: ‘Aan de Heer en Mevrouw/ R. Van den Bulck-Verschueren/ Willem Elsschot/ 21 Januari 1959’.

16. FAVEREY, Hans Een hekatombe. (Enkhuizen, Ko Markusse, 1983). Cahiersteek. 4 p. Gezet uit de Mercator en gedrukt in een oplaag van slechts 20 exemplaren.
Verkocht
* Kort gedicht, schitterend kleurenomslag. De op Urk geboren schilder Ko Markusse stak het water over en vestigde zich in Enkhuizen, waar hij occasioneel margedrukwerk maakte, soms samen met Pieter Schermer.

17. JONG, Frans de Koppermaandag negentienhonderdentachtig. [Amsterdam], Frans de Jong, (1979). 30 x 21 cm. Vouwblad. Grote kleurenprent binnenin. Gedrukt in 275 exemplaren.
Verkocht
* De prent toont een schitterend paleis opgebouwd uit vignetten, accolades en bloempotten.

18. KEMP, Pierre Kleine suite voor Karel Reijnders. (Met drie zeefdrukken door Gustave Asselbergs). (Maastricht, PK-stichting, 1964). Ingenaaid. (32) p. Gedrukt in een oplage van 50 exemplaren. 1e druk. Omslag deels zeer licht verkleurd.
Verkocht
* Dit is nummer 9. In potlood gesigneerd door de dichter op het voorste schutblad. Uitgegeven in facsimile van ’s dichters handschrift ter gelegenheid van zijn verjaardag.
Bijgevoegd: brief van Pierre Kemp aan Karel Reijnders, gedrukt in facsimile van het handschrift.

19. (KOMRIJ, Gerrit) Gerrit Komrij 60. En daarvan wilde hij leven! Verkooptentoonstelling van manuscripten & documenten [&] auteursexemplaren van eigen werk. 31 maart-21 april 2004. (Met een voorwoord door Gerrit Komrij). Leiden, antiquariaat AioloZ, 2004. Linnen met stofomslag en cellofaan omslag. 64 p. Illustraties in kleur. 1e druk.
€ 60
* 298 nummers Komrij. Eén van de 100 door de jubilaris genummerde en gesigneerde luxe-exemplaren, gebonden in heellinnen.

20. KOMRIJ, Gerrit Over de impuls, het ijkpunt en de horzel. Woubrugge, Avalon Pers, 2001. Ingenaaid met stofomslag. 20 p. Gezet uit de Ehrhardt en met de hand gedrukt in rood en zwart op Zerkall in een oplage van 100 genummerde exemplaren. 1e druk.
€ 20
* Toespraak, gehouden bij de opening van de tentoonstelling ‘Op zoek naar klassieke perfectie. 25 jaar drukken van Sub Signo Libelli’.

21. KOMRIJ, Gerrit Praag. (Rotterdam), Bébert, (1983). Verguld halfleer met perkamenten platten; in linnen cassette (Handboekbinderij Roest). 20 p. Gedrukt in een oplage van 85 genummerde en gesigneerde exemplaren. 1e druk.
Verkocht
* Eén van de 15 Romeins genummerde exemplaren, gebonden in halfleer met perkamenten platten, gedrukt op Italiaans handgeschept Roma Michelangelo 130 grams en voorzien van een handgeschreven gedicht (‘Praagse mist’).

22. KOMRIJ, Gerrit Winterswijk. (Met een originele zeefdruk door Arno Kramer). (Arnhem), Stichting Beeldende Kunst Gelderland, (1990). Cahiersteek met omslag. 4 p. Gezet uit de Sabon normaal en gedrukt op 270 grams Koperdruk velin in een oplage van 120 genummerde exemplaren. 1e druk.
€ 60
* Een exemplaar met verschoten rug is leverbaar voor € 45. Gelderland in proza, poëzie en prenten 85.

23. KOMRIJ, Gerrit, en PALÉZIEUX Gepaard en ongepaard. (Met 15 originele prenten van Palézieux. Met franse vertalingen van de gedichten door Paul Gellings). Amsterdam, Hercules Segers Stichting, 2005. Losbladig (als uitgegeven) in foedraal. (76) p. Met de hand gezet uit de Garamond en gedrukt door Gianstefano Galli op Vélin d’Arches in een oplage van 70 genummerde en door dichter en kunstenaar gesigneerde exemplaren. 1e druk.
Verkocht
* Eén van de slechts 12 exemplaren met een extra prent, gesigneerd door de kunstenaar, én een handgeschreven, gesigneerd gedicht. Een waar livre d’artiste, met fraaie prenten van Gérard de Palézieux (1919-2012).

24. KUIPERS, Reinold (red.) Imp. Tijdschrift voor het Nederlandsch Verbond van Boekenvrienden. (Complete set). Amsterdam, A.A. Balkema, 1940-1942. Nr. 1-4. Losse nummers genaaid met cahiersteek. 16-20 p. Geïllustreerd. Met in het laatste nummer de bijlage ‘In memoriam Mr. J.F. van Royen’, gedicht van Reinold Kuipers. 1e druk. Enkele schaafplekjes en vlekjes, maar een goed exemplaar. In tijdschriftvorm compleet (zie noot), dus de boeken van P. Dorrius Kleine en Max Dendermonde zijn niet bijgevoegd.
Verkocht
* Vrolijk, gevarieerd tijdschrift over mooie uitgaven: incunabelen, nieuwe uitgaven, geïllustreerde kunstenaarsboeken, roverromans, deskundige vergelijking van lettertypen, Romeyn de Hooghe en poëzie. Medewerkers o.a. Reinold Kuipers, P. Dorrius Kleine (= Reinold Kuipers), Abe J. Kuipers, Henk Both, Mr. F.W.D.C.A. van Hattum, M. Buisman JFzn, Bas Kist, H.A. Warmelink en H.J. Prakke. In de prospectus werd een bibliografie van Nederlandse dichtbundels sinds 1870 aangekondigd, geschreven door de dichter en SS-er H.A. Sinclair de Rochemont – maar daar kwam niets van.
De losse bijlage van Reinold Kuipers in nummer 4, in feite een illegale editie gericht tegen de Duitse bezetter, werd gedrukt door Mouton op geschept papier en is opgenomen in het boek van Dirk de Jong over clandestiene edities als De Jong 415.
Het omslag van het laatste nummer werd ontworpen door Abe Kuipers.
P.J. Buijnsters publiceerde in De Boekenwereld, jaargang 5, aflevering 5 (juli 1989) het artikel ‘Het bibliofiele tijdschrift Imp. (1940-1942)’, waaruit wij ter verduidelijking de eerste twee alinea’s citeren: ‘‘Imp.? – nooit van gehoord!’ Zo zullen de meesten wel reageren, mocht toevallig het aldus geheten tijdschrift ‘voor het Nederlandsche Verbond van Boekenvrienden’ ter sprake komen. Het blad is dan ook excessief zeldzaam geworden. Ik ben het maar in één antiquariaatscatalogus ooit tegengekomen (cat. 93 uit 1986 van John Benjamins, Amsterdam) en volgens de Centrale Catalogus Periodieken zou alleen de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam beschikken over een compleet exemplaar, lopend van 1 maart 1940 tot 1 maart 1942. Het is trouwens al een puzzel op zich om uit te zoeken hoe een complete set van Imp. er behoort uit te zien. Hoewel de redactie zes nummers per jaar in het vooruitzicht had gesteld, verschenen er in totaal maar vier losse afleveringen. Het ontbrekende werd aangevuld met twee dichtbundels! Bij elkaar levert dat deze merkwaardige combinatie op:
– Jrg. 1, nr. 1 (1 maart 1940);
– Jrg. 1, nr. 2 (1 november 1940);
– Jrg. 1, nr. 3 (1 maart 1941);
– Jrg. 1, nr. 4-6: Groningsche Poëzie, verzameld en ingeleid door P. Dorrius Kleine [Reinold Kuipers]. Amsterdam, A.A. Balkema, 1941;
– Jrg. 2, nr. 1-3: Water en Brood, gedichten van Max Dendermonde [Hendrik Hazelhoff]. Amsterdam, N.V. Amsterdamsche Boek- en Courantenmij., 1941;
– Jrg. 2, nr. 4 (gedateerd 1 maart 1942, maar feitelijk verschenen in augustus van dat jaar!).
Kennelijk heeft de redactie al in een vroeg stadium te kampen gehad met kopijgebrek en vervolgens van deze nood een deugd willen maken door de uitgave van twee boekjes. Feitelijk vallen ze buiten het gewone tijdschriftkader, zodat ik me hier verder zal bepalen tot de vier normale Imp.-nummers.’ Wij ook.

25. KUSTERS, Wiel Twee sonnetten. (Met een linoleumsnede door Peter Yvon de Vries op het omslag). Eefde, De Lange Afstand, 2000. 27 x 16 cm. Ingenaaid. (4) p. Met de hand gezet uit de Baskerville en gedrukt op Zerkall-Bütten in een oplage van 60 exemplaren. 1e druk.
€ 25
* Het ene sonnet herdenkt de laatste zoon van Pierre Kemp, het andere Toon Hermans. Vijftig exemplaren van deze uitgave waren gereserveerd voor de donateurs van Stichting De Lange Afstand.

26. LETTERPROEF Lasso – Lasso vet. Amsterdam, Lettergieterij “Amsterdam” voorheen N. Tetterode, [1952]. 27 x 19 cm. Geniet. 8 p. met inliggende prijslijst, gedateerd april 1952. 1e druk. Enkele minieme schaafplekjes.
Verkocht
* ‘Een eenvoudige stevige reeks cursieve kapitalen die met een breed penseel geschilderd lijken.’ Oorspronkelijke naam ‘Balloon’, een ontwerp uit 1939 van Max R. Kaufmann. Lane-Lommen 892.

27. MAHLER, Alma Gustav Mahler. Erinnerungen und Briefe. Amsterdam, Allert de Lange, 1940. Halflinnen met stofomslag. 474 p. Met afbeeldingen op glanspapier. 1e druk. Goed exemplaar.
€ 65
* Deze Exil-uitgave verscheen begin maart 1940.

28. MARSMAN, H. Verzen. (Met een houtsnede van Erich Wichman op het omslag). Zeist, J. Ploegsma, 1923. Ingenaaid. 54 p. Debuut. 1e druk. Rug teer; bovenaan tien cm ingescheurd.
Verkocht
* Recensie-exemplaar van de journalist M.H. Werkman (Broer van drukker-kunstenaar H.N. Werkman), met zijn handtekening op de titelpagina en een stempel (‘Ter bespreking/ P. Ex. v.d. Uitgever’) op het voorste schutblad. Door Marsmans jeugdvriend Arthur Lehning in Berlijn gezet en voor eigen rekening op een handpers gedrukt in een oplage van 400 exemplaren. Bekend als het ‘Rode Boekje’ vertoont Marsmans Verzen meestal wat eerzame slijtage en vlekjes als teken van de tijd, zo ook hier.

29. NASH, Ogden Requiem. (‘There was a young belle in Natchez’). (Eefde, De Lange Afstand, 2002). Vouwblad in omslag, omgeven met een rood lint. Vignet (een Amerikaanse vlag roert in een bord soep) in linosnede. Met de hand gezet en gedrukt in een geringe oplage.
€ 25
* Limerick, Engelstalig. ‘Veel dank voor uw donatie’, schreef de drukker op het omslag.

30. NOOTEBOOM, Cees, Wiel KUSTERS en Angèle REINDERS Rijmpost. (Met vier linosneden van Angèle Reinders). Maastricht/ Eefde, De Lange Afstand, 1999. Ingenaaid met flappen. (8) p. Met de hand gezet uit de Baskerville en de Meidoorn en gedrukt op Zerkall-Bütten in een oplage van 75 exemplaren. 1e druk. Inliggend: plano, fraai met de hand gezet en gedrukt, waaropwordt medegedeeld dat onderhavige uitgave te laat verscheen.
€ 45
* Twee gedichten van Kusters en twee van Nooteboom. De forse, maar toch spinachtige kapitalen van S.H. de Roos passen wonderwel bij de beweeglijke linosneden.
Jaarwisselingsgeschenk 1998/1999.

31. PETERS e.a., Arjan Schrijvers schetsboek. (Gesigneerd). Amsterdam, ADM International, 1992. Oblong. Ingenaaid met flappen. 48 p. Geïllustreerd. Jaarwisselingsgeschenk 1991-1992. 1e druk. Eén pagina los.
€ 15
* Gesigneerd door schrijver Arjan Peters, illustrator Marlèn Nolta en vormgever Pieter van Delft. J.M.A. Biesheuvel, Jeroen Brouwers, Walter van den Broeck, Simon Carmiggelt, Maarten ’t Hart, Mensje van Keulen, Gerrit Komrij, Gerrit Krol, Doeschka Meijsing, Jan Siebelink, Gerard Walschap en anderen in woord en beeld geschetst.

32. PETERS, Arjan Het goede wil niet winnen. Over sport en tv in de zomer. (Met tekeningen van Paul van der Steen). (Enschede/ Doetinchem), AFDH, (2017). Cahiersteek. 32 p. Boekverzorging Martien Frijns. Gedrukt in een oplage van 300 genummerde en door auteur en illustrator gesigneerde exemplaren. 1e druk.
€ 15

33. POWYS, John Cowper The Brazen Head. London, Macdonald, 1956. Linnen. 348, (4) p. 1e druk. Iets scheefgelezen. Ingeplakt merkje van boekhandel Grahame in Sydney.
€ 25
* Late roman. Achterin vier pagina’s met advertenties voor andere boeken van Powys.

34. RENSSEN, P. van Verzen na Chaos en Varenzaad. (Eigen ‘uitgave’ in 4 exemplaren, met opdracht van de dichter). Doorslag van typoscript, 1933. Zelfgemaakt omslag. Oblong 16 x 21 cm. 31 bladen. Wat slijtage aan de randen van het (overstekende) omslag.
Verkocht
* Tedere poëzie met christelijke, soms oosterse inslag – een volwassen bundel met gevarieerde dichtvormen. Piet van Renssen (1902-1936) werd (tegen zijn wil?) geprofileerd als protestants dichter. Colofon: ‘De voorgaande verzen, geschreven in 1930 tot begin 1933, zijn gecopieerd op 31 Januari 1933 in vier exemplaren.’ Met opdracht van de dichter: ‘Aan Adrie/ R’dam, 1 Febr. 1933./ Piet’. Adrie van Renssen was een literair geïnteresseerde neef en geestverwant van Piet van Renssen. Hij hield de grafrede toen de dichter drie jaar later gestorven was, slechts 34 jaar oud.

35. (RUTGERS, Ds. A.R.). MANN, Erika Zehn Millionen Kinder. Die Erziehung der Jugend im Dritten Reich. Mit einem Geleitwort von Thomas Mann. Amsterdam, Querido Verlag, 1938. Herbonden in linnen met gebruikmaking van het originele stofomslag: rug, voor- en achterplat en beide binnenflappen. 216 p. 1e druk. Stofomslag verbruind, rug gekreukt. Met twee naamstempels en de handtekening van Ds. Abraham Rutger Rutgers (Den Haag 1883 – Dachau 1942) en een exlibris van zijn dochter Ingeborg M.A. Rutgers (1912-1991).
Verkocht
* De in Rotterdam werkende dominee A.R. Rutgers kwam meteen na de Duitse inval fel in verzet en veroordeelde elke zondag vanaf de preekstoel de nazi’s en hun Nederlandse trawanten. Op de zondag na Koninginnedag 1940 liet hij de hele gemeente uit volle borst het Wilhelmus zingen. In juni 1941 werd hij gearresteerd en via een langer verblijf in de gevangenis te Scheveningen en kamp Amersfoort naar Dachau overgebracht, waar hij werd doodgemarteld. In de Laurenskerk te Rotterdam is een indrukwekkend monument aan hem gewijd, in 1947 vervaardigd door Cor van Kralingen.

Op onze website zijn de pagina’s Engelse boeken en Duitse boeken onlangs bijgewerkt, evenals het hoofdstuk Interbellum.